Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
ChociażwkorespondencjizWysłouchową,ŁepkiiStefanykobecnisą–jaksięzdaje
–równieczęsto,szczególnewięzyprzyjaźnisplotłyOrkanazeStefanykiem.UŁączyłaich
osobistaprzyjaźń,opartanapokrewieństwiezainteresowańorazpoglądównaliteraturę.
Twórczośćichbowiembyłaposzukiwaniemprawdyożyciuwsigalicyjskiejibyławyra-
zemwspółczuciadlajejstraszliwejnędzy.Dlategoteżmimozafascynowanianowymikie-
runkamiiprądamiliterackimiorazmimosięganiapoodpowiedniewzorywdziedzinie
formyliterackiej,obajpozostaliwiernirzeczywistościspołecznej,zktórąbyliorganicznie
związani.
Podstawątejprzyjaźni[…]byłoprzedewszystkimwspólnepochodzeniespołeczne
inierozłącznajednośćztymświatem,wjakimwzrastaliizktórymniemoglisięrozstać
79
.
Łączyłichwspólnybohater–małorolnychłopzbiednejwsigalicyjskiej,przeludnionej,
szukającejzarobkuzaUdalekimoceanem”.JakdlaStefanykarodzinnePokucie,takdla
OrkanaPodhalestanowiłodominującątematykętwórczości”
80
.Łączyichtakżenegatyw-
nystosunekdomiasta.Akcentyantyurbanistyczne,znamiennedlamodernizmu,wypły-
wająuStefanykazjegogłębokiegohumanizmu,zniechęcidowspółczesnejcywilizacji
niosącejzagładępierwotnejnaturze.UNielubięmiasta,jaktego,żenakażdymkroku
biegnieczłowiekimijadziecko,którepłaczeidepczewielkiliść,któryspadłzdrzewa”
81
.
DopodobnychkonkluzjimożnadojśćpodczaslekturylistówOrkana,wktórych
ponadtowbardziejjaskrawysposóbwidocznejestwyczulenieautoraKomornikównapro-
blemnędzywmieście
82
.WlistachdoWysłouchowej,KatarzynySmreczyńskiej,czy–
rzadziej–doinnychadresatów,OrkanniejednokrotnieodcinasięodUwstrętnegoruchu
ulicznego”,stwierdzając:Ulepiejwlas”
83
.
79
Ibidem,s.202.
80
Ibidem,s.202.
81
Ibidem,s.189.
82
TakżewliściedoF.Gurskiejz23II1899r.
83
Wartozilustrowaćtękwestięrozmaitymiprzykładami.
JanStenwartykuleWładysławOrkan(zcykluMłodaPolska)zamieszczonymw1901r.wUKrytyce”
(t.2s.292)odnotował:UUsiebiewdomuOrkantryskażyciem,zdrowiem,energią.Wmieściejestchory–
nacywilizację.MiesiącpobytuwKrakowiewystarcza,bygoprzygnębićizmienićdoniepoznania.Chorobli-
werozdrażnieniegoogarnia,nadmierniepobudzonylubzdenerwowanyprzesiadujedługiegodzinywka-
wiarni,byzagłuszyćrosnącąijeszczenieuświadomionątęsknotę,którawreszciestajeprzednimwwyraźnych
kształtach–iwtedyOrkanwracadoswejPoręby…iwracadożycia”.
AndrzejSulikowskinatomiastzauważa:
UIstniejąwpowieściachOrkanamotywynaswójsposóbprorocze,związanezkwestiamiekologiczny-
mi.FranekRakoczy,pozbawionygotówki,amimotozamierzającysiężenić,podejmujesięwyrębuuboczyza
sumę»trzechstówek«.Jakonajemnypracownikbędziewięcpustoszyłitakjużnadwerężonelasygorczań-
skie.Niszczywłasnoręcznieto,conajdroższegóralskiemusercu.NatrafianapewienopórzestronyCyrka,
leśnegowłóczęgi,apotem–takżewłasnegosumienia,któreuświadamiaRakoczemuzbrodnięwyrębu.Obrona
ściętegodrzewa,słowaCyrka,stanowićmogądodziśostrzeżeniedlaspółek,decydującychsięnawyrąblasów
ihandeldrewnem,gdziekolwiekdziałająnaświecie:
»Todopierojednodrzewo…Atelojużpostrachuwzbudziłodokoła.Osądźcie,kielokrzywdyzrobili-
ścieświatu.Boniemyślciejakoinsi,żelastozboże.Zetniesięiposieje,inoweurośnie.Takinomyślą
bezrozumniaboci,coniemająnijakiegozmysłu.Ajeśliczłekmauszy,tonato,bysłuchał;oczyteżnienaco
XIX
