Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
jednakwykonaćswezamiarytylkodziękisłabościPolskiibrakurozumu
politycznegowśródtych,którzylosamijejkierowali.Zaczęłosięodradzanie
wewnętrznenarodupopierwszymrozbiorze,wdrugiejpołowieXVIIIwieku,
zdobyłsię„naródszlachecki”nadziełoSejmuCzteroletniego–Konstytucję
3maja1791r.,leczbyłotojużzbytpóźno.Konstytucjatanietylkoniewy-
pełniłaroli,jakiejsięponiejspodziewano,leczprzyspieszyładrugirozbiór,
amożeiupadekPolski.Boćgdybypaństwopolskiebyłoprzetrwałojeszcze
tylkolat10,toznaczydoczasu,gdynadEuropązapanowałgeniuszNapo-
leonaiwysiłeknarodufrancuskiego,tobyłobymożetopaństwoistniało
jeszczelatdziesiątki?
Upadłopaństwo,leczpozostałprzyżyciunaród,awśródtegonarodu
miejsceprzodująceutrzymałaszlachta.Zawszystko,cosięstałowciągu
ubiegłegostulecia,odpowiedzialnisąpotomkowietych,co„rządzili”wRze-
czypospolitej.DziełemszlachtysąobydwapowstaniaprzeciwRosji–listo-
padoweistyczniowe,politykaugodowawstosunkudoAustriipoSadowie,
obronainteresówpolskichpodzaborempruskimwerzeBismarcka,wysiłki
znanepodnazwą„pracyorganicznej”wKrólestwieKongresowym.Wtych
wszystkichdziełachiwysiłkachujawniłysięwszystkiedobreizłepierwiast-
kitradycyjnejpolitykiszlacheckiej,zarównomęstwoiofiarnośćtejwarstwy,
jakjejskłonnościdobeztroskiiromantyzmupolitycznego.
Mimotowszystko,położeniekrajurozdzielonegonatrzyczęściirządzo-
negoprzeztrzyobcemocarstwastalesiępogarszało.Wnajwiększejztrzech
dzielnic–wzaborzerosyjskimciosdecydującyzadaływarstwieszlacheckiej
powstaniestycznioweiuwłaszczeniewłościanprzezrządrosyjski.Powsta-
nie–szlachcielitewskiej,gdyMurawjow48wydarłzjejrąk,awięctakże
zrąkpolskich,znacznączęśćziemi.Uwłaszczenie–szlachcieKrólestwa
Kongresowegoprzezpozbawieniejejczęściziemiipostawieniewnowych
warunkachgospodarczych,doktórychniebyłaprzygotowana.Odtegocza-
su,wciągulatosiemdziesięciupostępujerozkładwewnętrznywarstwyszla-
checkiejwzaborzerosyjskimizanikaniejejznaczeniawżyciunarodowym,
naterenachgospodarczym,społecznymipolitycznym.Tenokreswłaśnie
możnanazwaćzmierzchemroliszlachtywżyciuPolski.Zaczęłasiętarola
wwiekuXVI,askończyławpierwszejpołowiewiekuXX.
Żyjąjeszczeci,którzyporodzilisięiwyrośliwdworachidworkachwiej-
skich,którezwiązałyichserca.Nicdziwnego,żewsercachtychprzetrwały
uczuciaprzywiązaniadoludziiśrodowiskarodzinnego,poczuciedoznanej
krzywdyitęsknotadopowrotu...
Leczktozdolnyjestzapuścićwzrokwgłębinystawaniasiędziejowegonie
tylkounas,lecziwEuropie,bonacałejkuliziemskiej,tenwie,żeświat
ludzkiprzechodzigłębokie,prawdziwierewolucyjneprzeobrażeniaiżeto,co
byłoprzedobydwomawojnamiświatowymi,jużpewnieniewróci.Możnatu
zastosowaćto,coprzyinnejokazjinapisałAsnyk49:
———
———
——
48MurawjowMichaiłN.,hrabia(1794-1866),zwanyWieszatielem,rosyjskigenerał-gubernator
6gubernilitewskichznieograniczonymipełnomocnictwami(1863-1865);zaprowadziłrządyter-
rorunaLitwie;wydawałmasowewyrokiśmiercinauczestnikówpowstania,wysłałsetkiPolaków
wgłąbRosji;skonfiskowałw1864r.majątkipolskie,oddającjeoficeromiurzędnikomrosyjskim;
odebrałprawoposiadaniaziemipolityczniepodejrzanym,wydałzakaznabywaniaziemiprzezPo-
lakówwguberniachlitewskich;wsieoskarżoneoudziałwpowstaniupaliłwrazzcałymdobyt-
kiem;zaswebarbarzyńskiemetodypowszechnieznienawidzony.
49AsnykAdam(1838-1897),poetaidramaturg,uczestnikruchukonspiracyjnegoipowstańczego
(1860),członekradykalnegorząduwrześniowegowpowstaniustyczniowym.
43
