Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
pieroznaczniepóźniej,jużwXXwiekuzaczętoużywaćpodworachcentryfugi
dowyrobumasłaipozbywanosiępachciarzy,zakładanospółkiisyndykaty
rolnicze,którestopniowowypierałyŻydówzhandluzbożemizwierzętami,
spółdzielczesklepyspożywczepowsiachimiastach,któreusuwałydrobnych
kupcówikramikarzyżydowskich.Byłtonaturalnyikoniecznywynikrozwoju
stosunkówinowychwarunkówprawnych.Dotknęłotoboleśnienietylko
bogatychŻydów,leczibiedotężydowskąpomiasteczkach.Nazwanoto„anty-
semityzmem”irozpisywanosięotympogazetachwEuropieZachodniej
iwAmeryce,złorzecząc„barbarzyństwu”polskiemu.Ograniczamsięnatym
miejscudokrótkiejotymwzmianki,powrócędotegotematupóźniej.
10.Zaginionyświatijegoznaczenie
Wdzieciństwiemoimiwczesnejmłodościpatrzyłemzbliskanażycie
szlachtywiejskiejwostatnimokresiejejistnieniajakowarstwyprzodującej
wspołeczeństwiepolskim–wokresiezmierzchujejroligospodarczej,spo-
łecznejipolitycznej,roli,którągrałaprzezczteryzgórąstulecia.
SzlachtaobjęłarolękierownicząwśródnarodupolskiegowXVIwieku,
gdypowstałyfolwarkiigdyolosachRzeczypospolitejzacząłdecydować
Sejmprzezniąwybrany.JużKazimierzJagiellończyk46zacząłszukaćopar-
ciawrzeszyszlacheckiejprzeciwmożnowładztwu.OstatnidwajJagiellono-
wie47wahalisięmiędzypolitykąwspółdziałaniazmożnowładztwemapoli-
tykązwiązaniasięzeszlachtą.Znaczeniewarstwyszlacheckiejtakjednak
wzrosło,żegłosjejstałsiędecydującym.Tenstanrzeczyutrzymałsiędo
końcaistnieniaRzeczypospolitej.Napoczątkuswejkarierypolitycznej,
awięcwwiekuXVI,gdyrozwinąłsięruch,znanypodnazwą„egzekucji
praw”,wykazałaszlachtawieleenergii,przedsiębiorczościirozumupoli-
tycznego.Ażdziwne,żenieznalazłsięjeszczehistoryk,którybyzbadał
iprzedstawiłdziejetegoruchu,oświetliłwarunki,wktórychsięonodbywał
izapoznałnaszludźmi,którzybylijegomózgiemiwolą.Wymagateżwy-
tłumaczeniafakt,żetaroladecydującastałasięjużwwiekuXVIItylkopo-
zorem.FormalnierządziławPolscedemokracjaszlachecka,faktyczniena-
tomiastoligarchiamożnowładców,wktórejmasaszlacheckabyłatylkoma-
sądurni.NiewytworzyłasięunasanisilnamonarchiajakweFrancji,ani
samodzielnaarystokracja,jakwAnglii,któretorządydoprowadziłyobydwa
tekrajedodobrobytuiznaczeniapolitycznego.Tademokracjaszlachecka
doprowadziłapaństwodozupełnegorozkładu,którystałsięprzyczynąjego
słabości.Słabośćtazaśzkoleiumożliwiłasąsiadomdziełorozbiorów.Bo
znajomośćhistoriizorganizowanejwpostacipaństwludnościuczynas,że
wszystkiepaństwabyłyzawszezagrożoneprzezczynnikizewnętrzneiprze-
trwałytylkowówczas,gdymiałydośćsiłyirozumu,bysięobronić.Upadek
Polskinastąpiłpodnaciskiemprzemocypotężnychsąsiadów,zdołalioni
———
———
——
46KazimierzIVJagiellończyk(1427-1492),wielkiksiążęlitewski(od1440),królpolski(od1447),
synWładysławaJagiełły;powojnietrzynastoletniej(1454-1466)przyłączyłdoPolskiPomorze
Gdańskieiczęśćziempruskich,włączyłdoKoronyksięstwooświęcimskieiczęśćMazowsza;osa-
dziłsynaWładysławanatronieczeskimiwęgierskim.
47Jagiellonowie,dynastiakrólewskawywodzącasięodWładysławaJagiełły;panowali:wPolsce
(1386-1572),wWielkimKsięstwieLitewskim(1377-1401i1490-1526),naWęgrzech(1440-1444
i1490-1526)orazwCzechach(1471-1526).
42
