Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
„Daremneżale,próżnytrud
Bezsilnezłorzeczenia
Przeżytychkształtówżadencud
niewrócidoistnienia”.
SkończyłysięrządyszlacheckiewPolsce,dorosłydosamodzielnościpoli-
tycznejnowewarstwy,któreponiejobjęłyspuściznę–odpowiedzialnośćza
losynarodu.
Roladziejowaszlachtypolskiejjestodegrana.Historiatejwarstwynie
przestaniejednakzajmowaćdziejopisarzy,bojestonawciągukilkuwieków
historiąPolski.Leczmożepowiektoś,żeokreszmierzchujejznaczenia
przestałbyćinteresujący,żeczasy,gdyschodziłaonazarenyżyciapublicz-
nego,mogąipowinnypójśćwzapomnienie.Sądtakibyłbybłędny,bojeśli
sięchcemiećwłaściwypoglądnażyciejakiejśwarstwy,totrzebatożycie
znaćodpoczątkudokońca,aokrestegożyciakońcowyjestinteresujący.
Sąjeszczeinnewzględyniżtennajogólniejszy,bywspominać
ożyciu
szlachtymiejskiejwPolscewwiekuXIX,gdyjużprzestałoistniećpaństwo
polskie.Awięcnajpierwtenwzgląd,żemimozmienionychwarunków
izmian,jakienastępowałyprzyzjawieniusiękażdegonowegopokolenia,
istotnecechypozostawałytesameiznajomośćziemiaństwanaprzełomie
dwóchstuleci–XIXiXXpozwalanalepszezrozumienieduchowościszlach-
typolskiej.Przekonaliśmysięotym,czytającPanaTadeusza,wszaktam
dałnampoetaobrazżycia„wśródwolnejwsilitewskiej”jużporozbiorach
Rzeczypospolitej,ajednakilesięwspółczesnyczytelnikdowiadujeoczasach
istotnychi–jeżelisiętakwyrazićwolno–wiecznych,właściwychduszypol-
skiejwogóle.Tagłębia,którąprzednamiodsłaniaMickiewicz,sprawia,że
ipokoleniewspółczesneczujesiętakbliskieswoimpraojcom,ba,żenawet
pokoleniaprzyszłe,wśródktórychprzewagębędąmieliprzedstawiciele
warstwinnych,będązczcią,miłościąizrozumieniempowracaćdoPana
Tadeusza.Poprostudlatego,żeprzenikniętyonjestnawskrośtąpolsko-
ścią,któratkwigłębokowsercachiumysłachludzi,którzysięurodzili
iwyroślinatejsamejziemi,podtymsamymniebem,wśródtejsamejprzy-
rodyiwatmosferzewspólnej,tysiącletniejtradycji.
Adalej–wszakcałaitwórczamyślspołeczeństwapolskiegowywodziła
się,zwłaszczawzaborzerosyjskim,zszlachtyfolwarcznejlubzszlachty
drobnej.Szlisynowieszlacheccydoszkółśrednichiwyższych,opuszczali
dwory,mieszkaliwmiastach,leczprzynosilizsobąto,czymnasiąkliwdo-
machrodzicielskich.Wzaborzepruskimpowstałoziemiaństworodzinne,
wGalicjizapełniłysięszkołyiuniwersytetysynamichłopskimi,zktórych
wostatnichdziesięcioleciachw.XIXwyrosłanowainteligencja,leczwzabo-
rzerosyjskimniebyłowłaściwierodzimegomieszczaństwa,asynówchłop-
skichwszkołachbyłobardzoniewielu.Wśródinteligencjimiejskiejspotka-
łemprzedpierwsząwojnąświatowątylkonielicznejednostki.Tojeśliktoś
sobiezadatrudzbadania,zjakiegośrodowiskapochodzilipisarzeiartyści
odczasówpozytywizmupokoniecw.XIX,tenprzekonasię,żeporodzilisię
oniwdworachszlacheckich,żebylidziećmiinteligencjimiejskiejwywodzą-
cejsięzewsilubpóźniejzeszlachtyzagrodowej.Wystarczydlaprzykładu
przytoczyćdwanazwiska–SienkiewiczaiŻeromskiego,ludziróżnychpo-
glądówiartystówróżnegotypu.Obydwajwyszliześrodowiskaszlacheckie-
goiobydwajprzezpismaswojewywarliogromnywpływnapokoleniesobie
44
