Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
naiztrudemprzełamywałasiędonowychwarunków.Wszaknależałoob-
niżyćpoziomżyciaiprzystosowaćsiędonowejsytuacji,należałomiećwięk-
sząumiejętnośćgospodarowania,którestałosięzawodemnapodobień-
stwowszystkichinnych.Wtymtrudnymokresieprzejściowymbyłozie-
miaństwonietylkopozbawioneopiekirządu,leczmiałoteżrządprzeciwko
sobie.WszkoleznanesązasadypolitykiMilutina29,któryobmyślił,jakwy-
zyskaćuwłaszczeniedlazniszczeniapolskościkraju–ówcześni„demokraci”
carscybyliprzeświadczeni,żedopolskościprzywiązanajesttylkoszlachta,
żechłopi,obsypanidobrodziejstwamiprzezrządrosyjski,złatwościąztą
polskościązerwąistanąsięwiernymiilojalnymipoddanymicesarzyrosyj-
skich.Dlapogłębieniaróżnicmiędzyszlachtąachłopamiużywanosprawy
serwitutów,pozostawionychumyślnienaziemiachilasachfolwarcznych.
Agentamitejnawskrośpolitycznejakcjibylikomisarzedosprawwłościań-
skich,wśródktórychbyłowieluludziinteligentnych,zręcznychiprzejętych
ideami„demokratycznymi”.Wmłodychmoichlatachprzyjrzałemsiętemu,
choćnaówczasbeznależytegozrozumienia,najpierwwCiepielewie,gdyoj-
ciecsięzałamałmajątkowonaskutekniemożnościdojściadoporozumienia
zwłościanami,apotemwNiestępowie,gdypatrzyłemjużzwiększymzro-
zumieniemnatrudnościizgryzoty,jakiebyłyudziałemwuja,gdychciał
zakończyćseparacjęwłościaniuzyskaćmożnośćswobodnegorozporządza-
nialasami.Wypadateżstwierdzić,żeziemianiestarszegopokolenia,cico
pamiętaliczasypańszczyźniane,nieposiadaliprzeważnieodpowiedniego
wykształceniarolniczego.Tacy,jakmójojciec,któryukończyłszkołęwMa-
rymoncie,lubwujDembiński,któryukończyłDublany,byliwyjątkami.
Większość–tobylipraktycy,którzyumielitylkoto,czegosięnauczyli
wdomachrodzicielskichitowinnych,łatwiejszychwarunkachgospodar-
czych.Niebezznaczeniabyłoteżto,żenieistniałożadneżyciezbiorowe,że
ziemiaństwoówczesnebyłocałkowiciepozażyciemspołecznyminieposia-
dałożadnejpodnietydotraktowaniaswegozawoduiswegozajęciajako
ważnychpozycjiwżyciunarodowym.Byłyteżtradycjeszlacheckiewpeł-
nymrozkładzie,awarstwa,naktórejniegdyśopierałasięRzeczpospolita,
straciłaambicjeodgrywaniawiększejroliizrezygnacjąprzyjmowałaodsu-
nięcieodżyciadziejowego.Zmianygospodarczewświecie,zależnośćodRo-
sji,politykaniszczycielskarządurosyjskiego,przewrótrewolucyjnywrol-
nictwiekrajowymnaskutekuwłaszczenia,nieposiadanieodpowiedniego
przygotowaniadogospodarowaniawnowychwarunkach,wreszcieosłabie-
nieenergiispołecznejipozbyciesięambicjiwarstwyprzodującej–wszystko
toprowadziłodolikwidacjiwiększejwłasnościwKrólestwiePolskim.Likwi-
dacjatapostępowałateżzcorazwiększąszybkościąibyłabynaturalnym
biegiemrzeczydoprowadziładozanikufolwarkówiprzejęciaziemiwposia-
daniewłościan,którzyodczuwali–wmiaręprzybywanialudnościwiejskiej
–corazwiększygłódziemi.Sądzę,żereformarolnauchwalonaprzezSejm
———
———
——
29MilutinNikołajA.(1818-1872),politykrosyjski,od1859r.wiceministersprawwewnętrznych;
odegrałdużąrolęwprzygotowaniureformyuwłaszczeniowejwRosji(1861).W1863r.został
mianowanyzarządzającymkancelariiKrólestwaPolskiego,aodmarca1864r.sekretarzemstanu
dosprawpolskichiprzewodniczącymKomitetuUrządzającegoKrólestwaPolskiego.Reforma
uwłaszczeniowawKrólestwie,opracowanawedługprojektuMilutina,godziławziemiaństwoidą-
żyładopozyskaniachłopówdlacaratu.Gorliwyrusyfikator,m.in.zniósłinstytucjeautonomiczne
Królestwa(RadęStanu,RadęAdministracyjną),usuwałzurzędówPolaków,wprowadziłrosyjski
jakojęzykurzędowy.
31
