Gramatyka historyczna języka polskiego z elementami języka staro-cerkiewno-słowiańskiego i dialektologii

Daniela Podlawska

Uzyskaj dostęp

ISBN/ISSN:

83-88731-23-8

DOI:

Wydawnictwo:

Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pomorskiego w Słupsku

Rok wydania:

2003

Liczba stron:

315

XML:ISBN/ISSN:

ONIX MARC21

Bibliografia:

Podlawska, Daniela. Gramatyka historyczna języka polskiego z elementami języka staro-cerkiewno-słowiańskiego i dialektologii. Red. . Słupsk: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pomorskiego w Słupsku, 2003, 315 s. ISBN 83-88731-23-8

Bibliografia refWorks:

RT Book, Whole

SR Electronic(1)

A1 Podlawska, D.

T1 Gramatyka historyczna języka polskiego z elementami języka staro-cerkiewno-słowiańskiego i dialektologii

PB Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pomorskiego w Słupsku

PP Słupsk

YR 2003

SN 83-88731-23-8

Bibliografia BibTex:

@Book{ 5599, author = "Podlawska, Daniela", editor = "", title = "Gramatyka historyczna języka polskiego z elementami języka staro-cerkiewno-słowiańskiego i dialektologii", publisher = "Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pomorskiego w Słupsku", year = "2003", address = "Słupsk", isbn = "83-88731-23-8" }

Bibliografia endNote:

TY - BOOK

AU - Podlawska, Daniela

ED -

TI - Gramatyka historyczna języka polskiego z elementami języka staro-cerkiewno-słowiańskiego i dialektologii

PB - Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pomorskiego w Słupsku

CY - Słupsk

PY - 2003

SN - 83-88731-23-8

ER -

Netografia (standard APA):

Podlawska, Daniela. Gramatyka historyczna języka polskiego z elementami języka staro-cerkiewno-słowiańskiego i dialektologii [baza danych online] Słupsk: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pomorskiego w Słupsku, 2003 [dostęp: 08 07 2024]. Dostęp w Ibuk Libra: https://libra.ibuk.pl/reader/gramatyka-historyczna-jezyka-polskiego-z-elementami-jezyka-staro-daniela-podlawska-5599.

dialektologia, staro-cerkiewno-słowiański, gramatyka historyczna

Podręcznik opracowany przez dr Danielę Podlawską - długoletniego dydaktyka, specjalistę w dziedzinie językoznawstwa diachronicznego – ma na celu przekazanie studentom filologii polskiej podstawowych wiadomości potrzebnych do przedmiotu Grama...

Więcej

ISBN/ISSN:

83-88731-23-8

DOI:

Wydawnictwo:

Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pomorskiego w Słupsku

Rok wydania:

2003

Liczba stron:

315

XML:ISBN/ISSN:

ONIX MARC21

Przedmowa2
Rozwiązanie skrótów3
CZĘŚĆ I4
I. POCHODZENIE JĘZYKA POLSKIEGO4
1. JĘZYKI INDOEUROPEJSKIE4
2. RODZINA JĘZYKÓW SŁOWIAŃSKICH5
2.1. Językowe wyznaczniki podziałów Słowiańszczyzny5
2.2. Język staro-cerkiewno-słowiański7
2.3. Grupa lechicka8
2.4. Język polski8
2.4.1. Dialekty języka polskiego10
Pytania i zagadnienia11
2.4.2. Najważniejsze zabytki języka polskiego11
2.4.2.1. Zabytki dobry przedpiśmiennej12
2.4.2.2. Zabytki epoki piśmiennej12
2.4.3. Dzieje polskiej ortografii17
2.4.3.1. Grafia niezłożona - XII-XIII w18
2.4.3.2. Grafia złożona - XIV-XV w20
2.4.3.3. Okres znaków diakrytycznych - od XV w22
2.4.3.4. Ortografia polska w XVI w23
2.4.3.5. Podstawy polskiej ortografii23
Pytania i zagadnienia24
II. FONETYKA26
1. SYSTEM WOKALICZNY26
1.1. Język prasłowiański i staro-cerkiewno-słowiański26
1.1.1. Zmiany w systemie wokalicznym w prasłowiańszczyźnie27
1.2. Język polski i gwary30
1.2.1. Artykulacja samogłosek30
1.2.2. Grupy *tort, *tolt, *tert, *telt31
1.2.3. Rozwój sonantów31
1.2.3.1. Rozwój °r, °ŕ32
1.2.3.2. Sonanty °r, °ŕ w gwarach33
1.2.3.3. Rozwój °l, °l'33
1.2.4. Przegłos (zwany lechickim)34
1.2.3.4. Sonanty °l, °l´ w gwarach34
1.2.4.1. Przegłos ´e > ´o34
1.2.4.2. Przegłos ´ě > ´a34
1.2.4.3. Przegłos ´ę > ´ą35
1.2.4.4. Przegłos °ŕT > °rT > arT35
1.2.4.5. Przegłos °l´T > °lT > ełT35
1.2.4.6. Chronologia przegłosu35
1.2.4.7. Następstwa przegłosu36
1.2.4.8. Następstwa od przegłosu37
1.2.4.9. Przegłos w gwarach38
1.2.5. Ewolucja jerów39
1.2.5.1. Zanik i wokalizacja jerów39
1.2.5.2. Jery w sąsiedztwie j40
1.2.5.3. Skutki zaniku i wokalizacji jerów40
1.2.6. Iloczas42
1.2.5.4. Gwary42
1.2.6.1. Źródła samogłosek długich w języku staropolskim42
1.2.6.2. Przyczyny zaniku iloczasu44
1.2.6.3. Skutki zaniku iloczasu45
1.2.6.4. Samogloski jasne i pochodne w gwarach46
1.2.7. Samogłoski nosowe47
1.2.7.1. Rozwój samogłosek nosowych w okresie staropolskim47
1.2.7.2. Samogłoski nosowe w gwarach50
1.2.8. Akcent51
1.2.9. Inne zmiany samogłoskowe52
1.2.8.1. Akcent w gwarach52
1.2.9.1. Rozwój i-y52
1.2.9.2. Rozwój i-y w gwarach53
1.2.9.3. Wpływ spółgłosek półotwartych m, n, r, l, na poprzedzające53
1.2.9.4. Samogłoski przed spółgłoskami półotwartymi w gwarach54
1.2.9.5. Zmiana -´ew- > -´ow-54
1.2.9.6. Grupy -´er- ev-//-ov- w gwarach55
1.2.9.7. Zmiana ky, gy > ki, gi55
1.2.9.8. Zanik wygłosowego i, o55
1.2.9.10. Samogłoski w nagłosie w gwarach56
1.2.9.11. Dialektalna wymiana jă- > je, ră- > re, ar > er56
1.2.9.9. Samogłoski w nagłosie56
Podsumowanie systemu wokalicznego57
Pytania i zagadnienia58
2. SYSTEM KONSONANTYCZNY59
2.1. Język prasłowiański i staro-cerkiewno-słowiański59
2.2. System konsonantyczny w języku polskim63
2.2.1. Palatalizacje64
2.2.1.1. Palatalizacje wargowych64
2.2.1.2. Spółgłoski wargowe w gwarach64
2.2.1.3. Palatalizacje tylnojęzykowych65
2.2.1.4. Spółgłoski tylnojęzykowe w gwarach65
2.2.1.5. Palatalizacja przedniojęzykowo-zębowych66
2.2.1.6. Powstanie ł67
2.2.1.7. Spółgłoski przedniojęzykowo-zębowe w gwarach68
2.2.2. Dyspalatalizacje69
2.2.2.1. Dyspalatalizacja š?, ž?, č?, ?ˇ?, c'?, ?´?69
2.2.2.2. Dyspalatalizacja spółgłosek wargowych69
2.2.3. Powstanie fonemów f i f´70
2.3. Zmiany w grupach spółgłoskowych71
2.2.4. Gwary71
2.3.1. Asymilacje71
2.3.1.1. Upodobnienie pod względem dźwięczności71
2.3.1.2. Upodobnienie co do miejsca artykulacji72
2.3.1.3. Upodobnienia pod względem miękkości72
2.3.2. Dysymilacje73
2.3.3. Grupy spółgłoskowe w gwarach74
2.4. Podsumowanie wiadomości o polskim konsonantyzmie75
Zestawienie genezy samogłosek i spółgłosek polskich76
Pytania i zagadnienia80
III. FLEKSJA82
1. RZECZOWNIK83
1.1. Doba prasłowiańska83
1.2. Deklinacja rzeczowników w języku polskim84
1.2.1. Deklinacja męska85
1.2.1.1. Omówienie deklinacji męskiej89
1.2.2. Deklinacja żeńska90
1.2.2.1. Omówienie deklinacji żeńskiej93
1.2.3. Deklinacja nijaka94
1.2.4. Deklinacja IV mieszana96
1.2.3.1. Omówienie deklinacji nijakiej96
1.2.5. Liczba dualna97
1.2.6. Fleksja rzeczownika w gwarach98
1.2.6.1. Wahania w zakresie rodzaju99
1.2.6.2. Kategoria liczby99
1.2.6.3. Przypadki99
2. ZAIMEK101
2.1. Doba prasłowiańska101
2.1.1. Zaimki rodzajowe101
2.1.2. Zaimki nierodzajowe102
2.1.3. Odmiana102
2.1.3.1. Osobliwości niektórych form zaimkowych102
2.2. Deklinacja zaimków w języku polskim103
2.2.1. Najważniejsze tendencje w odmianie zaimków103
2.2.2. Odmiana zaimka on103
2.2.3. Zaimki osobowe i zwrotne103
2.2.4. Zaimki dzierżawcze104
2.2.5. Zaimek co104
2.2.6. Liczba podwójna104
2.2.7. Odmiana zaimków rodzajowych105
2.3. Odmiana zaimków w gwarach109
3. PRZYMIOTNIKI109
3.1. Doba prasłowiańska109
3.1.1. Odmiana rzeczownikowa109
3.2. Deklinacja przymiotników w języku polskim110
3.1.2. Odmiana zaimkowa110
3.2.1. Odmiana rzeczownikowa (prosta, niezłożona)110
3.2.2. Odmiana zaimkowa (złożona)112
3.2.3. Zmiany w języku polskim113
3.3. Odmiana przymiotników w gwarach114
3.2.4. Pozostałości liczby podwójnej114
3.3.1. Odmiana złożona114
3.3.2. Odmiana rzeczownikowa114
4. LICZEBNIKI115
4.1. Doba prasłowiańska115
4.1.1. Liczebniki główne115
4.1.2. Liczebniki porządkowe115
4.2. Deklinacja rzeczowników w języku polskim116
4.1.3. Liczebniki zbiorowe116
4.2.1. Liczebniki główne116
4.2.1.1. Odmiana116
4.2.2. Liczebniki porządkowe118
4.2.3. Liczebniki zbiorowe118
4.2.1.2. Podsumowanie odmiany liczebników głównych118
4.3. Odmiana liczebników w gwarach119
4.2.4. Liczebniki zespołowe119
Pytania i zagadnienia120
5. KONIUGACJA121
5.1. Doba prasłowiańska121
5.2. Koniugacja w języku polskim122
5.2.1. Czas teraźniejszy123
5.2.2. Formy dualne125
5.2.3. Czasy przeszłe125
5.2.3.1. Czasy przeszłe w języku psł. i polskim126
5.2.3.2. Aoryst i imperfectum126
5.2.3.3. Czas zaprzeszły127
5.2.3.4. Czas przeszły złożony127
5.2.4. Czas przyszły128
5.2.4.1. Stan prasłowiański128
5.2.4.2. Język polski128
5.2.5. Tryb rozkazujący129
5.2.6. Tryb warunkowy130
5.2.6.1. Stan prasłowiański130
5.2.6.2. Język polski130
5.2.7. Imiesłowy131
5.2.7.1. Stan prasłowiański131
5.2.7.2. Imiesłowy w języku polskim131
5.3. Koniugacja w gwarach136
5.2.8. Bezokolicznik136
5.3.1. Czas teraźniejszy136
5.3.2. Czas przeszły137
5.3 6. Imiesłów138
5.3.3. Czas przyszły138
5.3.4. Tryb rozkazujący138
5.3.5. Tryb warunkowy138
Pytania i zagadnienia139
IV. SŁOWOTWÓRSTWO, SŁOWNICTWO141
1. MORFOLOGICZNA A SŁOWOTWÓRCZA ANALIZA WYRAZÓW142
2. POWSTAWANIE NOWYCH FORMANTÓW143
2.1. Formanty pochodzące z samoistnych wyrazów143
2.2. Powstanie formantów z końcówek fleksyjnych144
2.3. Powstawanie formantów przez kontaminację144
2.4. Formanty pochodzenia obcego144
2.5. Powstawanie nowych formantów przez perintegrację i absorbcję145
3. PRODUKTYWNOŚĆ FORMANTÓW145
4. WIELOFUNKCYJNOŚĆ FORMANTÓW145
5. WSPÓŁFUNKCYJNOŚĆ FORMANTÓW147
6. LEKSYKALIZACJA147
6.1. Przyczyny zacierania przejrzystości budowy słowotwórczej wyrazów148
7. KRYSTALIZACJA DOMINANT SŁOWOTWÓRCZYCH148
10. ZMIANY SEMANTYCZNE149
8. KRYSTALIZACJA DOMINANT ZNACZENIOWYCH149
9. REPARTYCJA ZNACZEŃ149
10.1. Kierunki zmian semantycznych150
10.2. Przyczyny zmian semantycznych150
11. NAZWY WŁASNE (NOMINA PROPRIA)151
11.1. Onomastyka i jej działy151
11.2. Nazwa własna a wyraz pospolity151
11.3. Staropolskie nazwy osobowe152
11.3.1. Imiona jednoczłonowe153
11.3.2. Imiona dwuczłonowe153
11.3.3. Imiona imiesłowowe154
11.3.4. Imiona hipokorystyczne i skrócone154
11.3.5. Imiona chrześcijańskie154
11.3.6. Nazwiska polskie155
11.4. Nazwy miejscowe156
11.4.1. Klasyfikacja strukturalno-gramatyczna157
11.4.2. Klasyfikacja semantyczno-etymologiczna157
11.5. Słowotwórstwo i słownictwo w gwarach159
Pytania i zagadnienia159
11.5.1. Słowotwórstwo w gwarach159
11.5.1.1. Słowotwórstwo rzeczowników159
11.5.1.2. Słowotwórstwo przymiotników160
11.5.1.3. Słowotwórstwo zaimków i przysłówków160
11.5.1.4. Słowotwórstwo czasowników161
11.5.1.5. Formacje przedrostkowe161
11.5.2. Słowotwórstwo gwarowe162
Pytania i zagadnienia164
V. SKŁADNIA166
1. WIADOMOŚCI OGÓLNE166
2. ZDANIE POJEDYNCZE167
2.1. Związek główny167
2.1.1. Podmiot167
2.1.2. Zdania bezpodmiotowe168
2.1.3. Podmiot w gwarach168
2.1.4. Orzeczenie169
2.1.4.1. Formy orzecznika169
2.1.5. Składnia orzeczenia w gwarach170
2.2. Związki poboczne171
2.2.1. Dopełnienie171
2.2.2. Okolicznik171
2.2.1.1. Dopełnienie w gwarach171
2.2.3. Przydawka172
2.2.2.1. Okolicznik w gwarach172
2.2.3.1. Przydawka w gwarach173
2.2.4. Użycie imiesłowu w zdaniu174
2.2.4.1. Konstrukcje imiesłowowe w gwarach174
3. ZDANIA ZŁOŻONE175
3.1. Zdanie współrzędnie złożone175
3.2. Zdanie podrzędnie złożone175
3.1.1. Doba staropolska175
3.1.2. Gwary175
3.2.1. Doba staropolska175
Pytania i zagadnienia178
3.2.2. Gwary178
VI. DIALEKTY POLSKIE180
1. SYSTEM WOKALICZNY180
2. DIALEKT KASZUBSKI182
3. DIALEKT MAZOWIECKI183
4. DIALEKT WIELKOPOLSKI185
5. DIALEKT MAŁOPOLSKI186
6. DIALEKT ŚLĄSKI188
CZĘŚĆ II - WYBÓR TEKSTÓW190
Ojcze nasz190
Teksty do ćwiczeń z gramatyki języka staro-cerkiewno-słowiańskiego193
Bulla gnieźnieńska198
Teksty do ćwiczeń z gramatyki historycznej języka polskiego198
Modlitwy powszechne203
Psałterz floriański204
Psałterz puławski206
Zestawienie psałterzy209
Kazania świętokrzyskie213
Kazanie na Dzień Trzech Króli214
Kazania gnieźnieńskie216
Biblia królowej Zofii218
Bogurodzica221
Posłuchajcie bracia miła221
Legenda o św. Aleksym222
Serdeczne pokłonienie223
Wiersz Słoty o zachowaniu się przy stole223
Żywot Pana Jezu Krysta Baltazara Opecia224
Roty przysiąg sądowych226
poznańskie226
kaliskie227
warszawskie228
krakowskie231
Dialekt śląski232
Teksty do ćwiczeń z dialektologii232
Istebna (Jabłonkowskie)232
Czarne (Czadeckie)233
Góra św. Anny (Strzeleckie)233
Dialekt małopolski234
Stare Kolnie (Brzeskie)234
Zakopane i Kościelisko (Podhale)234
Nowy Targ235
Brzezna-Litacz (Sądeckie)236
Inwałd (pow. wadowicki)236
Niedźwiedź (Gorce)236
Krzęcin (pow. krakowski)237
Huta Brzuska (pow. przemyski)238
Śmigno (pow. tarnowski)238
Klonów (przysiółek Grębowa)239
Niedzieliska (pow. zamojski)239
Mazury (pow. kolbuszowski)240
Rudy (Puławskie)240
Sulisławice (Sandomierskie)240
Kocierzew (Łowickie)241
Laskowa (pow. jędrzejowski)241
Mała Wieś (Radomszczańskie)242
Dialekt wielkopolski243
Kwiatków (Kaliskie)243
Gorzupia (pow. krotoszyński)244
Lubasz (Czarnkowskie)244
Krobielewko (pow. skwierzyński)245
Łopienno (pow. wągrowiecki)246
Ocieszyn (pow. obornicki)246
Podróżna (Krajna)247
Stobno (Bory Tucholskie)247
Siemoń (pow. toruński)248
Turzany (Kujawy)248
Żegloszcz (Kociewie)249
Plemięta (pow. grudziądzki)250
Podlesie Wielkie (pow. kościerski)250
Dialekt mazowiecki251
Ulaszewo (Płockie)251
Gózd (pow. miński)252
Łukówiec (pow. garwoliński)252
Trojanów (pow. miński)253
Dylewo (pow. ostrołęcki)254
Pieróg (pow. siedlecki)254
Charciabałda (pow. ostrołęcki)255
Dłużniewo (pow. płocki)256
Janki Młode256
Maruzek257
Siedliska (pow. szczycieński)258
Prawdziska (pow. ełcki)259
Szestno (pow. mrągowski)259
Rygol (pow. suwalski)260
Sobolewo (pow. suwalski)261
Węgój (pow. reszelski)261
Woryty (pow. olsztyński)261
Złotowo (Lubawskie)262
Zwierzewo (Ostródzkie)262
Sztumska Wieś (Malborskie)263
Dialekt kaszubski264
Izbica (pow. słupski)266
Sławoszyno (pow. pucki)266
Góra (pow. wejherowski)267
Skrzeszewo (pow. kartuski)268
Wielka Wieś (pow. pucki)268
Jelonowo (pow. kartuski)269
Wiele (pow. chojnicki)269
Bibliografia271
Słownik ważniejszych terminów273
Indeks wybranych wyrazów i form282

2.4.2.1.Zabytkidobyprzedpiśmiennej

GeografBawarski–dokumentzIXw.pochodzącyzBawarii,zawierający

nazwyplemionsłowiańskichsąsiadującychwIXw.zcesarstwemniemieckim.

Nieznanyautorwymieniłczteryplemionaśląskieikilkainnychpolskich:Sleenzane

(=Ślężanie),Dadosesani(=Dziadoszanie),Opolini(=Opolanie),Golensizi(=Go-

lęszycy);zWielkopolski:Glopeani(=Goplanie),Lendizi(=Lędzicy),Verizane

(=Wiercanie);zMałopolski:Uislane(=Wiślanie);zPomorza:Prissani(odczyty-

waneprzezRospondajakoBrzeżanie,przezinnychjęzykoznawcówjakoPyrzycza-

nie).WnazwieDadosesani(=Dziadoszanie)odnotowanyzostałtzw.przegłos

lechicki(zob.s.38).

Dagomeiudex–sporządzonyok.990r.;znanyzkopiiistreszczeńzXIiXIIw.,

jakoaktoddaniapaństwapolskiegozściśleoznaczonymigranicamipodopiekę

papieską,wysłanyzkancelariiMieszkaIdoRzymu.WyrazDagomestanowi

prawdopodobniezbitkędwóchskróconychimionksięciaMieszkaI:imieniachrze-

ścijańskiegoDago(bert)isłowiańskiegoMie(szko).JesttutakżewymienionyKra-

ków(Craccoa),Odra(Oddere)orazzapisySchinesqhe(=Szczycien+Gniezno),

Alemura(=Ołomuniec+Morawy).

KronikaThietmara–WkronicebiskupaThietmarazX/XIw.podlatami1000,

1010,1015,wopisiewalkpolsko-niemieckich,wymienionesąniektóreplemiona:

Diedesisi(=Dziadoszycy),Cilensis(=Ślężanie).Wzmiankowanesątakżegrody

irzeki:Glogua(=Głogów),Crosna(=Krosno),Nemci(=Niemcy,dziśNiemcza),

Wortizlaua(=Wrocław),Odera(=Odra),Pober(=Bóbr).

2.4.2.2.Zabytkiepokipiśmiennej

Dotychczasomówioneźródłatodokumentypisanepołacinie,zawierającepoje-

dynczewyrazypolskieoraznazwywłasneprzydatnedobadańnadhistoriąjęzyka

polskiego.

PierwszetekstypolskiepochodzązXIVw.Sątojednaknajczęściejodpisynie

zachowanychoryginałów.Wcześniejszezabytki(XII-XIIIw.)zawierająlicznepol-

skienazwywłasne.

Bullagnieźnieńska(Bgn.)–tzw.bullaprotekcyjnawystawionaw1136r.wPi-

zie.Wedługnowszychbadańbullaniejestoryginałem,leczfalsyfikatemsporzą-

dzonymbyćmożewlatach1140-1145.Przyjętojąuważaćzanajstarszyzabytek

językapolskiego.Tenłacińskidokument(przechowywanywBiblioteceKapitulnej

wGnieźnie),wktórympapieżInnocentyIIpotwierdzauposażeniearcybiskupa

gnieźnieńskiegoJakuba,zawierazapisy410nazwmiejscowychiosobowych,po-

zwalającychpoznaćsystemfonetyczny,słowotwórczyileksykalnypolszczyzny

tegookresu.Bullajesttakżepodstawowymźródłemdodziejówpolskiejgrafii

iortografii,tworzącejsięnapodstawachalfabetułacińskiego.Występująwniej

północnopolskiecechydialektalne,np.Domk,Krostawc,Reczk.

Bullawrocławska(Bw.)z1155r.Zawieraok.80nazwosobowychimiejsco-

wychŚląska,np.Ruzoua(=Rusowa),Sclenza(=Ślęża),Sorauina(=Żórawina).

Brak wyników

Gramatyka historyczna języka polskiego z elementami języka staro-cerkiewno-słowiańskiego i dialektologii

Treść książki

Znajdź bibliotekę blisko siebie, i uzyskaj dostęp do ebooka w systemie IBUK Libra