Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1936/1999,s.342).Takiepodejściewymagajedyniezałożeniahistorycznegoruchu
myśli.Niejasnyjestjednakstatusowychpodstawowychidei,któremogąstaćsię
przedmiotemhistorycznejanalizy.Lovejoypiszewprawdzie,żemajątobyć„idee
elementarne”(
unit-ideas
),leczsamniewydajesiękonsekwentnywuprzednim
badaniuowychjednostkowychideiprzedprzystąpieniemdoanalizyich
kompleksów(Cabaj,1989).Gdzieindziejbowiempisze,żehistoriaidei
towpierwszymrzędzie:„Studianaduświęconymisłowamilubzwrotamiwdanym
okresiealboprądziezzamiaremusunięciaichniejasności,wyliczeniaichróżnych
odcieniznaczeniowychizbadaniatego,wjakisposóbpogmatwanekompleksyidei,
biorącesięztychniejasności,oddziałałynarozwójdoktrynlubprzyspieszyły
niedostrzegalnąprzemianęjednejmodymyślowejwinną,byćmożeprzeciwną”
(Lovejoy,1936/1999,s.19).Cowięcej,wróżnychmiejscach
opusmagnum
Lovejoyaznajdujemyniecoodmienneokreślenia,czymmiałybybyćidee
elementarne.Bywająonebowiemokreślanejakowyjściowezałożenia,płodne
metafory,„myślidotycząceposzczególnychaspektówpotocznegodoświadczenia,
jawnelubukryteprzesłanki,święteformułyihasła,szczególneteorematy
filozoficznelubwiększehipotezy”(Lovejoy,1936/1999,s.320).
DrugiwspomnianypostulatbadawczyLovejoyadotyczyanalizykierunku
przepływutakwyodrębnionychidei.Chodzioto,bydokładnieokreślićbiegich
zmianioddziaływanie.Wydajesięjednak,żeustalenietakiegotoruhistorycznych
przemianjestczęstopoprostuniemożliwe(Cabaj,1898).Metodęwyznaczania
kierunkurozwojuideiskrytykowałMichelFoucault,którysugerowałkorektętego
postulatuLovejoya,pisząc:„[w]tymnieznacznymprzesunięciu,któreproponujemy
wprowadzićdohistoriiidei,aktórepoleganabadaniunieprzedstawień,mogących
istniećzadyskursami,leczdyskursówjakoregularnychiodrębnychserii
wydarzeń–wtymnieznacznymprzesunięciuobawiamsięodnaleźćcośwrodzaju
małej(ibyćmożeohydnej)maszynerii,pozwalającejwprowadzićdosamych
korzenimyślenia:przypadek,nieciągłośćimaterialność.[…]Trzykierunki,którymi
kroczyćpowinnarobotahistorycznychopracowań”(1969/2002,s.42–43).
Wrazzwprowadzeniemdohistoriiideiperspektywyrozwojukoncepcjiinnejniż
jednokierunkowacorazczęściejdyscyplinętęokreślanomianem„historii
intelektualnej”,czyteż„historiimyśli”(
intellectualhistory
).Dystansowanosiętym
samymodmetodyautorstwaLovejoya.Wszerszymznaczeniuhistoriografiaidei
obejmowaćbędzieobatepodejścia–zarównohistorięidei,jakihistorię
intelektualną(Szacki,1981).Wydajesięjednak,żesamymbadaczom,zajmującym
sięjednąbądźdrugąodmianąrozpatrywaniadziejówludzkiejmyśli,nieudałosię
uchwycićznaczącejróżnicypomiędzytymidwiemadyscyplinami.Czasemjedynie
zaznaczasię,żehistoriaideijestkonkretnymprojektembadawczym
zaproponowanymprzezLovejoya,historiaintelektualnazaśjestjejrozwinięciem,
związanymznazwiskiemFoucaulta.Innadefinicjamówi,żeobietesiostrzane
dyscyplinyróżnijedynieto,żehistoriaintelektualna,wprzeciwieństwiedohistorii
idei,jestbadaniemdziejówkonkretnejzbiorowościludzkiej,połączonejwspólną
kulturą.Najczęściejodpowiadazatemhistoriidanegonarodu.Historiaidei
natomiastnieznatakichograniczeńizawszebadadanąprekoncepcjęwszerszym
kontekście(Walicki,2000).Cowięcej,jaktwierdziWalicki(2000),historia
intelektualnajestprzedewszystkimprzydatnadlatychkrajów,któreniewniosły
ważkiegowkładudohistoriiświatowejwdanejdziedzinie.
Wartozauważyć,żeniniejszytekst,koncentrującysięnahistoriiideichoroby
umysłowejwświadomości(pewnychgrupspołecznych)Polaków,wktórych
todziejachmożemydostrzec„przypadek,nieciągłość,materialność”(Foucault,
1969/2002,s.43),bliższyjesthistoriiintelektualnej.Książkętęnależyzatem
potraktowaćjakopracęzzakresuhistoriiintelektualnejpolskichśrodowisk
medyczno-filozoficznychpiszącychozagadnieniuchorobyumysłowejwXIXwieku.
Niesposóbjednakzapomniećtuoostrzeżeniuautora
Wielkiegołańcuchu
bytu
,którypisał:„[i]mbardziejstaramysięwniknąćwjądrowąskozakreślonego
