Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
TomassoCampanella,anawetsamGalileusz,któryjuż
poswymprocesiewykształciłkilkunastupijarów,nazy-
wanychprzezhistorykówGalileuszowcami.56Wkoń-
cowychlatachżyciaGalileusza,kiedyprzebywający
wareszciedomowymuczonyutraciłwzrok,pomocą
wpracynaukowejsłużylimuuczniowiepijarscy.Po
śmierciwielkiegouczonegowrogowiepijarówrozpoczęli
przeciwkonimintrygiwkuriirzymskiej.Pijarskich
uczniówGalileuszawypędzonozFlorencji,aCalasanz
zostałaresztowanywRzymieimusiałstanąćprzed
Św.Oficjum.Zmuszonogodorezygnacjizkierowania
założonymwRzymiezakłademwychowawczo-nauko-
wymCollegioNazareno.W1646r.nastąpiłakasata
zakonupijarów.
WładysławIVniezgodziłsięnaogłoszeniewPolsce
dekretukasacyjnegozakonupijarówiprzekazałgo
AkademiiKrakowskiejdozbadania,czyniezachodziło
wprowadzeniewładzywbłąd,copodważałobywartość
prawnątegoaktu.CeniłGalileuszaimiałznimkontak-
tynawetwokresie,kiedyuczonyprzebywałwareszcie
domowym.W1638r.prosiłgooprzysłanieszkiełdo
lunet.57Wskutekstarańpolskiegoepiskopatuidworu
orazdworówhiszpańskiegoitoskańskiegozakonpija-
rówzostałpo10latachreaktywowany,aw1669r.
odzyskałpełneuprawnieniasprzedkasaty.58
ZwolennicynaukGalileuszaskupilisięwmiasteczku
ChietinapółnocodNeapoluitampoprzywróceniu
zakonuprzezpapieżapowstałaszkoła,wktórejwykła-
danomatematykę,fizykęifilozofięwduchumistrza.
Założycielzakonupijarówmiałszczególnykultdlanauk
ścisłych,ceniłkontaktynaukowezGalileuszemiwspra-
wachnaukiodznaczałsięwielkątolerancją.Szkołypijar-
skie,którewkrótcerozpowszechniłysięwwielukrajach,
przełamałyjednostronnośćhumanistycznąszkolnictwa
jezuickiego.
WładysławIVosiedliłpierwszychpijarówwWarsza-
wienaroguulicMiodowejiDługiej.Pierwszekolegium
pijarskiewPolscepowstałow1643r.wPodolińcuna
Spiszu,następnewRzeszowie(1655),Krakowie(1664),
Chełmie(1667)iinnychmiejscowościach.Dokońca
XVIIwiekupowstało13kolegiówprowadzonychprzez
tenzakon.Ekspansjiszkółpijarskichprzeciwstawialisię
56J.Buba,RodowódCollegiumNobilium,[w:]Nowożytnamyślnauko-
wawszkołachiksięgozbiorachpolskiegooświecenia,red.IrenaStasiewicz-
-Jasiukowa,Ossolineum,Wrocław1976,s.17–45;J.Buba,PijarzywPolsce
(próbacharakterystyki),[w:]NaszaPrzeszłość.StudiazdziejówKościoła
ikulturykatolickiejwPolsce,t.15,Kraków1962,s.13–37.
57PolskiprzekładkorespondencjiWładysławaIVzGalileuszem
podałAleksanderPrzeździecki,BibliotekaWarszawska,t.3,1849,
s.191–193.
58A.Gawlikowski,Polskawobroniezakonupijarówijegozałożyciela
(1642–1648),[w:]NaszaPrzeszłość.StudiazdziejówKościołaikultury
katolickiejwPolsce,t.15,Kraków1962,s.39–56.
zazdrośnioswójmonopoljezuici.Stosowaliwwalce
zpijaraminawetbardzobrutalneśrodki,zwłaszczanie
chcącichdopuścićdoLwowaiWilna.59
WRzeczypospolitejpowstałoteżkilkaszkółzorgani-
zowanychiutrzymywanychprzezinnezakony:bazylia-
nów,teatynówiksiężykomunistów.
3040GIMNAZJAAKADEMICKIEWPOLSCE
Takzwanegimnazjaakademickiebyłyzakładaneprzez
protestantówwPrusachKrólewskich.60Gimnazjum
wElblągupowstałow1535r.,wGdańsku–w1558r.,
awToruniu–w1568r.WXVIlubnapoczątku
XVIIwiekuszkołyteosiągnęłystatusszkółpółwyższych,
ponieważwprogramieichtrzechkońcowychklas
(suprema,primaisecunda)byłyprzedmiotywykładane
napierwszychlatachstudiówuniwersyteckich.Nieza-
leżnieodichfundamentalizmureligijnego,gimnazja
akademickieprzodowaływPolscewprzyswajaniu
nowychodkryćipoglądówfizycznych.
Gdańsk,perłaKoronyPolskiej,byłtętniącymżyciem,
bogatymmiastem,wktórymosiedlalisięprzybysze
zwielukrajów.LudnośćGdańskabyławielonarodowa–
pozaPolakamimieszkalitamNiemcy(tychbyłonajwię-
cej),Holendrzy,Anglicy,Szkoci,Włosi,Francuzi,Duńczycy
iinni.
WybitnymprofesoremwGdańskunapoczątku
XVIIwiekubyłBartłomiejKeckermann61(1572–1609)
pochodzącyzkalwińskiejrodzinykupieckiej.Kształcił
sięwGdańskimGimnazjumAkademickim(1587–1590),
anastępnieodbyłstudianauniwersytetachwWitten-
berdze,LipskuiHeidelbergu(1590–1595).Pouzyska-
niustopniamagistrawHeidelbergurozpocząłtam
studiateologii.Jednocześnieprowadziłwykładyzfilo-
zofii,logikiihebraistyki.Pouzyskaniustopniabakałarza
zteologiipowróciłw1602r.doGdańskaiobjąłstano-
wiskoprofesorafilozofiiwGimnazjumAkademickim.
59M.Baliński,DawnaAkademiaWileńska,Petersburg1862;L.Finkel,
S.Starzyński,HistoryaUniwersytetuLwowskiego,Lwów1894.
60S.Salmonowicz,FizykawgimnazjachakademickichPrusKrólewskich,
KHNiT
,25,nr3,1980,s.513–523;tenże,NauczaniefilozofiiwToruń-
skimGimnazjumAkademickim(1568-1793),[w:]Nauczaniefilozofii
wPolscewXV–XVIIIw.,red.LechSzczucki,Wrocław1978,s.151–156;
M.Czerniakowska,MatematykaifizykawGimnazjumGdańskim,[w:]
GdańskieGimnazjumAkademickie,t.1,Szkicezdziejów,red.Edmund
Kotarski,WydawnictwoUniwersytetuGdańskiego,Gdańsk2008,
s.155–181;M.Brodnicki,FilozofiawGdańskimGimnazjumAkademickim,
tamżes.181–205.
61B.Nadolski,Życieidziałalnośćnaukowauczonegogdańskiego
BartłomiejaKeckermanna,Toruń1961.
3.WIEKXVII
33
