Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
krakowscymieliwięcokazjępoznawanianowychidei
wysuwanychprzeztwórcówśredniowiecznych.
ArytmetykinauczanozAlgorismusvulgarisJoannesa
deSacrobosco,teoriimuzykizpodręcznikaparyskiego
profesoraJeanadeMuris,optyki(perspektywy)–zpod-
ręcznikaJohnaPeckhama,astronomiizanonimowego
podręcznikaTheoricaplanetarum.ZElementówEuklidesa
przerabianotylkopierwszetrzyksięgi.Programquadri-
viumbyłwięcpoczątkowozredukowanydominimum
narzeczinterpretacjiArystotelesa.Tomiałosięzmienić,
aprzedmiotyastronomiczneimatematycznewkrótce
bardzosięwKrakowierozwinęły.
W1405r.zamożnymieszczaninkrakowskiJanStob-
nerufundowałspecjalnąkatedręwcelurozwijanianauk
matematycznychiprzyrodniczych.Aktfundacyjnyzobo-
wiązywałprofesoratejkatedrydowykładaniageome-
triiEuklidesazkomentarzamiJanaCampanusa,aryt-
metykiliczbcałkowitych,Traktatuosferze(Tractatusde
sphaera)Sacrobosco,astronomicznychkanonówitablic
królaAlfonsaitablicpochodnych.Profesormiałtakże
obliczaćnaichpodstawieipublikowaćcorocznyalma-
nach,wktórymnakażdydzieńbyłypodawanepo-
łożeniaplanet,Słońca,Księżycaijegofazorazzapo-
wiedziozaćmieniach.Zachowałasięnajdawniejszatego
rodzajuzapowiedźodnoszącasiędozaćmieniaSłońca
w1406r.
KatedraStobneranosiłanazwękatedryastrologii,
albowiemwtymczasieniewidzianojeszczeostrego
rozróżnieniamiędzyastronomiąjakonaukąmatema-
tycznąawróżbiarstwem,którebyłoprzedmiotemzajęć
astrologów.Drugąkatedrępoświęconąastrologiiufun-
dowałw1459r.znanykrakowskiuczonyMarcinKról
zŻurawicy.Posiadaniedwóchkatedrastrologiibyło
czymśwyjątkowymiwyróżniałouczelniękrakowską
wEuropie.
OpiniaoAkademiiKrakowskiejjakonajlepszejuczelni
astronomicznejwEuropieŚrodkowejsprawiała,żena
studiawKrakowieprzyjeżdżaliliczniestudencizzagra-
nicy,późniejsiprofesorowieuniwersytetówwHeidel-
bergu,Wiedniuiinnychmiastach.
2020BURYDANIZMWAKADEMII
KRAKOWSKIEJ
Jakwspomnianowyżej,studiowanieFizykiArystotelesa
wAkademiiKrakowskiejwXVwiekuodbywałosięna
podstawieróżnychkomentarzydopismArystotelesa.
SzczególnemiejscezajmowałkomentarzJeanaBurida-
naSubtilissimaequaestionessuperoctolibrosPhysicorum
Aristotelis(SubtelnepytaniadotycząceośmiuksiągFizyki
Arystotelesa).
FrancuskiuczonyJeanBuridan(ok.1300–1358),
profesorirektoruniwersytetuwParyżu,napisałkilka
dziełpoświęconychtematycefizycznej.Uznajesięgo
zawłaściwegotwórcęśredniowiecznejteoriibezwład-
ności.Wtejteoriitrwanieruchuciałapousunięciu
kontaktuzczynnikiemporuszającymmiałapowodować
właściwość,którejBuridannadałnazwęimpetus18.
Arystotelesowibardzotrudnobyłowyjaśnić,dlaczego
U(...)ciałarzuconeporuszająsię,chociażniemająjużkontaktu
zeźródłemimpulsu.Aporuszająsięalbowskutekkolejnejzmia-
nymiejsca,jaktwierdzą,albowskutektego,żewprawionewruch
powietrzepopychaciało,ruchemszybszymodjegonaturalnego
ruchu,kuwłaściwemumiejscu.Jednakżewpróżniniemożeza-
chodzićżadenztychwypadków;nicsiętuniemożeporuszać
próczciałaprzezcośunoszonego.”19
Problemruchuciałniemającychwidocznegokon-
taktuzeźródłemruchunurtowałfizykówprzezwiele
stuleci.Buridanargumentowałwnastępującysposób:
UDlategomożemyipowinniśmypowiedzieć,żewkamieniulub
innympociskuznajdujesięcoś,cojestsiłąporuszającą(vismoti-
va)tenpocisk.Jesttoniewątpliwiesłuszniejszeniżodwoływanie
siędostwierdzenia,żetopowietrzeporuszapocisk;powietrze
bowiemzdajesięraczejstawiaćopórruchowi.Dlategowydaje
misię,żemusimydojśćdowniosku,iżczynnikporuszającyna-
dajeciałubędącemuwruchupewienimpetus,czylipewnąsiłę
poruszającąciałowkierunkuwskazanymprzezówczynnikporu-
szający,czytowgórę,czywdół,wbok,lubpookręgu.Jeżeli
siłaporuszającaporuszapewneciałoprędzej,tootylesamo
większyjestimpetusnatociałowywierany.Dziękitemukamień
jestwruchu,chociażrzucającyjużgonieporusza;jednakżewsku-
tekoporupowietrza,atakżewskutekciężkościkamienia,która
skłaniagodoporuszaniasięwkierunkuprzeciwnymdotego,
jakinadajemuimpetus–tenimpetusstalesłabnie.Dlategoruch
kamieniastajesięcorazpowolniejszyiwkońcuimpetuszostaje
takograniczonylubzniszczony,żeciężkośćkamieniaprzeważa
iporuszakamieńwdółkujegonaturalnemumiejscu(...).
Jeślibowiemktośpytadlaczegomogęrzucićrękąkamień
dalejniżpiórko,akawałekżelazalubołowiudalejniżkawałek
drewnatejsamejwielkości,odpowiadam,żeprzyczynątegojest,
iżprzyjmowaniewszystkichforminaturalnychskłonnościistnieje
wmateriiinastępujezracjimaterii.Dlategoteżimwięcejwciele
jestmaterii,tymwiększyimpetusmożeonauzyskaćitymintensyw-
niejszy.Wcieleciężkimigęstymjestwięcejmateriipierwotnej
(materiaprima),niżwlekkimirzadkim,jeśliinnewarunkipozo-
stajątakiesame.Dlategogęsteiciężkieciałouzyskujewiększy
ibardziejintensywnyimpetus,podobniejakkawałekżelazamoże
uzyskaćwięcejciepłaniżdrewnolubwodawtejsamejilości.
Ponadtopiórkouzyskujeimpetustaksłaby,żezostajeonnatych-
miastzniszczonyprzezopórpowietrza.Podobnie,gdyktośrzuci
18PolskietłumaczenietegoterminujakoUimpet”powodowałoby
skojarzeniazpotocznymznaczeniemtegowyrazu.Ztegopowodu
uznałemzastosownepozostawićdlatejwielkościoryginalnytermin
łaciński;omawiamzatemteorięimpetusu,anieimpetu.
19Arystoteles,Fizyka,KsięgaIV
,215a,tłum.KazimierzLeśniak,PWN,
Warszawa1968.
2.AKADEMIAKRAKOWSKA
15
