Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
UInteligencja,którabywdanymmomencieznaławszystkiesiły,
przezktórejestożywionaorazwzajemnepołożeniabytówją
tworzącychiprzytymbyłabydostatecznieobszerna,bytedane
poddaćanalizie,mogłabywjednymwzorzeobjąćruchnajwięk-
szychciałwszechświatainajmniejszychatomów:nicniebyłoby
dlaniejniepewneizarównoprzyszłośćjakprzeszłośćbyłyby
dostępnedlajejoczu.Umysłludzkidajesłabyzarystejinteligencji,
którejdoskonałośćmógłosiągnąćtykowastronomii.”
W1781r.WilliamHerschelodkryłnowąplanetę,
Urana,copodwoiłorozmiaryznanegoukładusłonecz-
nego.WyznaczenieorbityUrananapotykałonatrud-
nościzewzględunaniewytłumaczalneodstępstwa
obserwacjiodprzewidywań.Wielkimtriumfemmecha-
nikiniebastałosięwięcodkrycieUnakońcupióra”
kolejnejnowejplanety,Neptuna.Napodstawienieregu-
larnościzauważonychwruchuUranaUrbainLeVerrier
iJohnAdamsniezależnieodsiebiezałożyliistnienie
jeszczejednejplanety,obiegającejSłońcepozaorbitą
Urana,iobliczylijejprzewidywanepołożenienaniebie.
Wdniu23września1846r.JohannGallewBerlinie
spostrzegłtęnowąplanetęwbardzoniewielkiejodleg-
łościodprzewidzianegopołożenia.
W1798r.HenryCavendishzdołałwyznaczyćna
podstawiedokładnychpomiarówlaboratoryjnychmasę
Ziemi(awięctakżewartośćstałejgrawitacyjnej),oba-
lającprzekonanieNewtona,którytwierdził,iżobser-
wacjaoddziaływaniagrawitacyjnegowlaboratorium
niejestmożliwa.
ZosiągnięćastronomiiobserwacyjnejXVIIIwieku
należyjeszczewymienićodkryciew1729r.aberracji
światłagwiazdprzezJamesaBradleya,któredostarczyło
bezpośredniegodowodunaruchZiemiwokółSłońca.
W1783r.Herschelodkryłtakżeruchukładusłoneczne-
gowzględemgwiazd.Jegobadanianadrozmieszcze-
niemgwiazdstanowiłypoczątekastronomiigwiazdowej.
Herschelprzyjął,żewszystkieobserwowanegwiazdy
imgławicewchodząwskładjednegospłaszczonego
układu.
JużnapoczątkuXVIIwiekuskonstruowanopierwsze
termometry(oczymbyłamowaw§302)–początkowo
gazowe,apotemcieczowe.Proponowanotakżeróżne
termometrycznepunktystałeiskale.Jednakwpierw-
szychdekadachXVIIIwiekuniezdawanosobiejeszcze
sprawyzróżnicymiędzytemperaturąiilościąciepła,
awskazaniaówczesnychtermometrówuważanopopro-
stuzamiaręstanuogrzaniaciała.Dopierookoło1760r.
JosephBlackwEdynburguodkryłistnienieciepławłaści-
wegoorazciepłautajonego,codałopoczątekkalory-
metrii.
KiedywlatachsześćdziesiątychXVIIwiekuodkryto
prawostałościiloczynuciśnieniaiobjętościpowietrza
(nazywanedziśnajczęściejprawemBoyle’a-Mariotte’a),
IsaacNewtonwZasadachmatematycznychfilozofiinatu-
ralnejpoświęciłjedenzustępówtemuzagadnieniu.
Dowiódłmianowicie,żejeśliatomyodpychająsięsiłą
odwrotnieproporcjonalnądoodległościmiędzyich
środkami,totworząUfluidsprężysty”,któregogęstość
jestproporcjonalnadociśnienia(awięcobjętość–
odwrotnieproporcjonalnadociśnienia).Newtonzazna-
czyłjednak,żejesttotylkomodelmatematyczny,anie
rozwiązanieproblemufizycznego.
WmodelurozważanymprzezNewtonazupełnie
zostałpominiętyruchatomów.Zewzględunawielki
autorytetNewtonawiększośćfizykówtrzymałasię
przedstawionegoprzezniegomodelu.Dowyjątków
należałDanielBernoulli,którywswymdzieleHydro-
dynamica(1738)rozwinąłkinetycznymodelcząstek
gazuuderzającychsprężyścieościankinaczyniaiudo-
wodnił,żewtakimwypadkuciśnieniebędzieodwrot-
nieproporcjonalnedoobjętości.Towyjaśnienieprawa
Boyle’a-Mariotte’aniezrobiłojednakwielkiegowraże-
nianawspółczesnychizostałoszybkozapomniane.
Corazwiększąpopularnośćzdobywałateoriatłumaczą-
cazjawiskacieplneobecnościąsubtelnego,nieważkiego
fluiduciepła,cieplika,któregoczęścimiałymiećwłaści-
wośćsilnegowzajemnegoodpychaniasięorazsilnego
przyciąganiainnychrodzajówmaterii.Teoriacieplika
pozwalaławyjaśnićwieleinnychzjawisk,toteżwkońcu
XVIIIwiekuiwpierwszychdekadachXIXwiekubyła
dośćpowszechnieuznawanaprzezfizyków.W1789r.
AntoineLavoisiernobilitowałnawetcieplik,uznającgo
zapierwiastekchemiczny.
WXVIIIwiekuznanonadaltylkoelektrycznośćsta-
tycznąotrzymywanąprzeztarcie,przyktórymfluidelek-
trycznybyłUwyciskany”zpocieranegociała.W1729r.
StephenGraywykazał,żeelektrycznośćmożebyćprzesy-
łanawzdłużdrutów.Przyjętotozadowód,żefluid
elektrycznyniemusibyćnierozerwalniezwiązanyzpo-
cieranymiciałami.W1733r.CharlesDuFayodkrył,
żeelektrycznośćzpocieraniaszkłajestodmiennaod
elektrycznościuzyskiwanejztarciażywicy.Wprowadzo-
nowtedyteoriędwóchfluidówelektrycznych.Niewy-
tłumaczonyidziwnypozostawałjednakfakt,żedwa
fluidy(dwiesubstancjekwazimaterialne)mogłysięprzy
spotkaniuunicestwiać.Rozwiązaniepodałw1749r.
BenjaminFranklin,opisującelektrycznośćUdodatnią”
iUujemną”jakonadmiarlububytekjednegofluidu
elektrycznego.Postulowanaprzezniegozasadazachowa-
niaładunkuelektrycznego(jegoilośćwukładzieizolo-
wanymzawszejestjednakowa)byłaodpowiednikiem
zasadyzachowaniamaterii.Franklinuważał,żemateria
elektrycznaskładasięzcząstekniezmierniesubtelnych,
ponieważmożeprzenikaćnawetprzeznajgęstszemeta-
le;cząstkimateriielektrycznejodpychająsięnawzajem,
alesąsilnieprzyciąganeprzezkażdąinnąmaterię.
4.WIEKXVIII
43
