Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
anastępniewPradze.Wlatach1670–1673przebywał
wRzymiejakopenitencjarzpolskiwbazyliceśw.Piotra.
PodczastegopobytupoznałAthanasiusaKirchera
iutrzymywałznimkontaktlistownypopowrocie
doPolski.Wykładałwróżnychkolegiachjezuickich.Był
poliglotą,znałsiedemjęzykówobcych,dziękiczemu
studiowałdziełaobceizebranetaminformacjekompi-
lowałwswychkilkudziesięciuksiążkach.Nawyróżnie-
niezasługujeprzedewszystkimjegodziesięciotomowa
Physicacuriosa(Oliwa1680–1691),liczącałączniepo-
nad5200stron.Jesttowzasadzieobszernywykład
fizykiarystotelesowskiej,alezbogatymiuzupełnieniami
icytowaniemodkryćnowszychautorów.Meteorologia
curiosa.SeuMeteoraperexperientiasdecucta(1669)była
cenionymwEuropiepodręcznkiemgeografiifizycznej.
ZagadnieniamatematycznepopularyzowałTylkowski
wksiążkachArithmeticacuriosa(Kraków1668)iGeo-
metriapracticacuriosa(Kraków1692).
WksiążkachTylkowskiegojestwieleosobliwości,
informacjibłędnych,bezkrytycznieprzepisanychod
innychautorów.Ztegopowoduwieluhistorykówuzna-
wałoTylkowskiegozaprzedstawicielaciemnogrodu.
Jednakzdanieminnych,np.JanuszaTazbira,wtwórczości
Tylkowskiegomożnasiędoszukaćwieluaspektówpozy-
tywnych,ponieważdążyłoddopopularyzowaniawśród
czytelnikówwPolsceróżnychinformacjidotyczących
przyrodoznawstwa,aumieszczającwtytulesłowocuriosa
chciałzafrapowaćiprzyciągnąćczytelnika.53Jegodzieła
byłyznaneiczytanewEuropieinawetobecniesądobrze
wspominane.54
Tylkowskisporządziłskrótswychdziełprzyrodoznaw-
czychifilozoficznychwjęzykupolskimiwydałpod
tytułemUczoneRozmowyWszystkęwsobieprawiezawie-
raiąceFilozofiią(1692).Wtejksiążcepróbowałm.in.
podaćpolskieodpowiednikirozmaitychterminówna-
ukowych.
UFizykawzięłatosobiezazabawęabynamrzeczymateryalnych
początki,przyczyny,własnościwszystkimpospolitewytłumaczyła
(...).Fizykętedycałąpodzielemnaczęścipięć.Pierwszaorzeczach
materyalnychwpospolitości.WtoraOświecieyNiebie.Trzecia
otymcosiętrafianáElementachatozowiąMeteorami.Czwar-
ta,opoczynaniusięyginięciurzeczymateryalnych.PiątaoDuszy
53J.Tazbir
,WojciechTylkowski–polihistorośmieszony,KHNiT
,23,
nr1,s.83–100(1978).
54M.Brun,TableaudelaPologneancienneetmoderne,Paris1807;
J.V
.Melion,GeschichtederMineral-QuellendesÖsterreischenKaiserthums,
Prag1847;W.Ahrens,Das„Josephspiel”,einaritmetischesKunststuck,
ArchivfürKulturgeschichte,1914;C.Proskauer,przekładniemieckiTyl-
kowskiegoDisquisitiophysicaüberderWinaerKnabenmitdemgoldenen
Zahn1674,[w:]QuellenundBeiträgezurGeschichtederZahnkunde,
Berlin1921;G.Burger,Makingcontact:Maps,Identity,andTravel,
UniversityofAlberta,2003;N.Kenny,Theusesofcuriosityinearlymodern
FranceandGermany,OxfordUniversityPress,Oksford2004.
32
CZĘŚĆ1.FIZYKAWPOLSCEDO1795ROKU
alborzeczachżyiących,ktorąwięczowiąAnimalistyką,ynatym
sięcałaFilozofiaskończy.”55
Tylkowskizdawałsobiesprawęzbardzoniskiego
poziomuwykształceniarodaków.Próbowałmimotoprze-
kazywaćczytelnikomprosteinformacjezfizykiimate-
matyki.Wybrałmetodęprostychpytańiodpowiedzi
podawanychjaknajprostszymjęzykiem.Jakoprzykład
zacytujmyinformacjęoprawieArchimedesa.
UCzęśćczwartafizyki.Opoczynaniusięrzeczyyginieniu.RozdziałVI.
Owłasnościachczterechelementów.
18.Czemunajednestroneszaliwłożywszyołow,anadruganaprzy-
kładkamieńrowneywagi,gdywwodzieszalezanurzyołow
więceybędzieważyłniżkamień?
Kamieńtakiwwodziebędącwięceymieyscazastąpiniż
ołow,aimwięceyzastąpi,tosobiewodawytrącaziego
wagitakwielejakobysamaważyłabywszywtakieywielkości
wiakieyiestkamień,adlategoiużkamieńlżeyszymbydź
przyczyna:iakożteżyołowiestlżeyszymniżnapowietrzubo
zniegowyimuiewodatakwieleciężaruiakobymiaławtakiey
wielkościwiakieyiestołów,ależeołowmałowodywytrąca
małoteżwytrącawagiwwodziekamieńwięcey.
19.Ktorerzeczycaletonąwwodzie,aktórepływaią?
Tonątektóremaiąwiększyciężarniżwodagdybywich
wielkościbyła:pływaiąktóremnieyszyciężarmaią.”
KochańskiiTylkowskipisaliniemalwyłączniepo
łacinie.Pierwszympiszącymomechanicepopolskubył
Solski,którypochodziłzKaliszaitamuczyłsięwszkołach
jezuickich.Wstąpiłdozakonuw1638r.wKrakowie,
potemstudiowałfilozofięwKaliszuiteologięwPozna-
niu.Byłprofesoremwróżnychszkołachjezuickich,aod
1666r.kapelanemhetmanaJanaSobieskiego;potem
zostałjegoprzybocznymmatematykiemigeometrą.
Opublikowałpierwszewjęzykupolskimdziełodoty-
czącemechaniki:Architektpolski(1690).Podejmował
próbyzbudowaniaperpetuummobile.Możetonasdziwić
obecnie,alewtedytakiepróbybyłydośćczęsteido-
pierostolatpóźniejAkademiaNaukwParyżuogłosiła,
żeniebędzierozpatrywaćpomysłówmaszynywiecz-
negoruchu.
W1642r.niechętnyjezuitomkrólWładysławIV
sprowadziłdoPolskizakonpijarów,coistotniezmieniło
sytuacjęwszkolnictwiewnaszymkraju.
Założycieltegozakonu,HiszpanJosédeCalasanz,
utworzyłwRzymiepierwsząwEuropiebezpłatnąidzia-
łającąbezdyskryminacjiszkołęelementarną,awcelu
zapewnieniadopływunauczycielipowołałw1617r.
kongregacjęreligijnąScholarumPiarum.Dokształcenia
tychnauczycielizapraszałwybitnychuczonych,wśród
którychbylinp.AlfonsoBorelli,BenedettoCastelli,filozof
55W.Tylkowski,UczoneRozmowyWszystkęwsobieprawiezawiera-
iąceFilozofiią,Warszawa1692.
