Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
3.Iusetlexwrzymskiejtradycjiprawnej
istniejącegoporządkuprawnego(atamenlegibusvivimus).Justynianpo-
wołujesłowacesarzyAleksandraSeweraiAntoninusa(Karakalli):Ucho-
ciażbowiemjesteśmywolniodwięzówpraw,jednakżeżyjemywedług
praw”18.DziśnazwalibyśmytakiestwierdzenieuznaniemUzasadypań-
stwaprawnego”.
Tasamamyśl,doktórejzresztąwyraźnienawiązujepowołany
wcześniejfragmentInstytucji,pojawiłasięjużuprzedniowprzekazanej
wKodeksiejustyniańskimkonstytucjiAleksandraSewerazroku232.Ce-
sarzstwierdzawniej,żedziękinadaniumuwładzyprzezlexdeimperio,
jestwprawdziewolnymodwięzówprawa,jednakżepowinienondziałać
wramachistniejącegoporządkuprawnego,gdyżwłaściwościąwładzyjest
posługiwaniesięustawami(nihiltamentampropriumimperiiest,utlegibus
vivere)19.
Oilewzakresietworzeniarzymskiegoprawapublicznegopodstawo-
weznaczeniemiałynormyprawastanowionego(legesrogatae,legesdatae,
plebiscita,senatusconsultaorazleges-constitutionesprincipum),towzakresie
rozwojuprawaprywatnegonormyprawastanowionegomiałyznacze-
nieznikome.Podstawowyzrąbarchaicznychnormdotyczącychprawa
prywatnegoopierałsięnadawnymprawiezwyczajowym(mosmaiorum),
ułożonymwustawieXIItablic20.Rozwójwarstwyiuscivile,któradotyczyła
prawaprywatnego(przynajmniejdokońcapryncypatu)rzadkoodbywał
sięprzeztworzenienormprawastanowionego.
Rozwójrzymskiegoprawaprywatnegoodbywałsiędwomatorami:
pierwszyznichtotworzona(obokiuscivile)warstwaprawarzymskie-
gozwanaiushonorariumlubiuspraetorium.Stanowiłaonaowocdzia-
łalnościurzędnikówjurysdykcyjnych(pretorówiedylówkurulnych),
którzyudzielającochronyprawnej(procesowejlubpozaprocesowej)
mogliwodpowiednisposóbdostosowywaćnormyiuscivile.Mogliteż
wychodzićpozazakresprzewidzianejwnichochrony,opierającsięna
prawie,Uktóreprzyrodzonyrozsądekustanowiłpomiędzywszystkimi
ludźmi(...),którymposługująsięwszystkienarody”21.Działalnośćtych
18
I.2,17,8(7):(...)liceteniminquiunt(SeverusetAntoninus)legibussolutisumus,attamenlegibus
vivimus(tłum.wtekścieC.Kunderewicz).
19
C.6,23,3(Alexander):(...)Licetenimleximperiisollemnibusiurisimperatoremsolverit,nihiltamen
tampropriumimperiiest,utlegibusvivere.(a232)(UUstawaozwierzchnościzwolniłacesarzaodrespek-
towaniaprawa,nicjednakniejesttakwłaściwedlawładzyjakżyciezgodnezustawami”).
20
Por.Orestano,Dalius...,.s.268.
21
Gai1,1:(...)quodveronaturalisratiointeromneshominesconstituit,idapudomnespopulospera-
equecustoditurvocaturqueiusgentium,quasiquoiureomnesgentesutuntur(tłum.wtekście)
41
