Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
2.Pojęcieprawa2
Prawnicyrzymscyniepozostawiliwprawdziewyczerpującejdefinicji
prawa,jednakżewźródłachzachowałsięszeregokreśleń,zktórychmożna
wyrobićsobiepogląd,jakrozumielionitakieterminyjakprawo(ius,fas),
sprawiedliwość(iustitia)czysłuszność(aequitas).
Nasposobieujmowaniatychpojęćprzezjurystówrzymskichzawa-
żyływznacznymstopniupoglądyorazdyskusjefilozoficzne,jakietoczono
wRzymiepodwpływemkulturygreckiej,przenikającejtamwostatnich
wiekachrepubliki.Szczególnąrolęodegrałatuprzedewszystkimfilozofia
stoicka,nietylkochętnieprzyjmowana,aletakżerozwijanaprzezRzy-
mian.Wystarczychoćbywspomniećtakznakomitychrzymskichprzedsta-
wicielitegonurtujakSeneka,EpiktetczycesarzMarekAureliusz.Poglądy
stoikówstudiowałponoćwnikliwiejurystaJulian,nieobceteżbyłyjuż
Cyceronowi.Ichwpływnarzymskąkulturęprawnątrudnobyłobychyba
zakwestionować.
Jaksięwydaje,towłaśniedziękiinspiracjipoglądamistoików,wkrę-
gurozważańprawnikówrzymskichpojawiłasięideaprawanaturalnego,
rozumianegojednakwsposóbbardzoodmiennyodwspółczesnego.Prawo
naturalne(iusnaturale)wtymujęciubliższebyłobowiemsferzefizycznych
prawidełrządzącychprzyrodą,aniżelimoralnościsensustricto.Znajduje
toswojeodbiciewlicznychsformułowaniachjurystówrzymskich,najbar-
dziejchybadobitniewtekścieUlpiana,przekazanymwDigestach1,1,1,3.
Takrozumianeprawonaturywinnobyćprzezludzirespektowane
iuwzględnianewichdziałaniach,zatemiprawopozytywneniepowinno
ignorowaćowegonaturalnegoporządku,czyteżnaturyrzeczy.Wyrazem
takiejpostawy–szacunkudlanaturalnegoporządku,atakżedlawłasnego
biegurzeczy,nadktórymczłowiekniemawładzy–jestpostulatSene-
2
Palestra1991,z.3–4,s.47–48.
29
