Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
CzęśćI.Praworzymskieijegorolawrozwojueuropejskiejkulturyprawnej
kidziałaniaUzzastrzeżeniem”(cumexceptione),tojestzuwzględnieniem
przyczyn,którewpewnychokolicznościachmogąprzeszkodzićdziała-
jącemuwosiągnięciuzamierzonegocelu.Nagruncieprawaprzejawem
stosowaniatakiegoUzastrzeżenia”możebyćnp.uwolnieniestronyumo-
wyodponoszeniaodpowiedzialnościzaskutkisiływyższej(vismaior).
Ówszczególnyrespektdlanaturyrzeczywyrażająrównieżogólniejsze
zasadyprawne.
Jednakżenaturarzeczy,choćmożeprzemawiaćzaprzyjęciemjakiegoś
rozwiązania,niedeterminujeprawawsposóbbezwzględny.Itakprawo
ustanawianeprzezludzimożewprowadzaćpewnerozwiązaniasprzeczne
zprawemnaturalnym,np.iusgentiumwprowadzainstytucjęniewoli,pod-
czasgdywświetleprawanaturalnegowszyscyludziesąwolni.
Zdrugiejstrony,nagrunciepoglądówstoickich,samostosowaniesię
doprawidełprzyrodytraktowanebyłojakojednazpodstawowychcnót
człowiekauczciwego.Wtymwłaśniepunkciekoncepcjaprawanaturalne-
gonabieracharakteruetycznego.Chodzitubowiemnietylkooakceptację
poszczególnychprawprzyrodniczych,aleonaśladowanieładuiharmonii,
którerządząwnaturze,tojest:działaniedladobracałości,jakąstanowi
wspólnotaludzka,atakżecaływszechświat,zachowywanierozwagiiumia-
ruwewłasnychczynach,unikaniepogonizapozornymiiulotnymidobra-
mi.Wtymteżkontekścienależyujmowaćtakiepojęcia,jaksprawiedliwość
irówność,uktórychpodłożależyraczejzasadazachowaniaumiaruiroz-
ważnego,harmonijnegodziałanianiżtroskioczyjeśpartykularnedobro.
Stoickieideeprawa,rozumianegojakonormanaturalna,wieczna,
boska,niezmienna,rządzącawsłusznysposóbżyciemświata,mająca
zastosowaniedowszystkichludzi,popularyzowałtakżeCycero.Norma
prawanaturalnegowinna,jegozdaniem,znaleźćsweodbiciewprawie
pozytywnym,stanowionabowiempodstawęwszystkichpaństwispo-
łeczeństw.Państwo,wedleCycerona,tospołecznośćobywatelirządząca
sięprawem.
Podstawowymkryteriumwartościprawapozytywnegopowinna
być,zdaniemCycerona,jegozgodnośćzogólnymizasadamimoralnymi,
wywodzącymisięzrozróżnieniapojęciadobraizła.Jestzatemjednopra-
wo,którymzwiązanajestspołeczność,tworzącaswewłasneustawy(tzn.
prawopozytywne).Ustawy,którebypomijałytępodstawowązasadę,
niemogąbyćtraktowanejakosłuszneiniemająmocyprawnej.Zgod-
nośćprawapozytywnegozprawemnaturalnympowinnabyćobiektyw-
nąprzesłankąważnościiobowiązywanianormyprawnej.Otejzasadzie
30
