Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
CzęśćI.Praworzymskieijegorolawrozwojueuropejskiejkulturyprawnej
realizowaniapolitykiwładcy,zzachowaniempozorutradycjirepublikań-
skiej.PrzyznaniemocyobowiązującejuchwałomSenatudawałocesarzo-
wiwygodnyinstrumentdorealizowaniaswychzamierzeńlegislacyjnych.
OratioprincipiswygłaszananaposiedzeniuSenatuijednogłośnieprzyjmo-
wanaprzezaklamacjęstawałasięobowiązującymprawem.
Wokresiepryncypatupojawiasięrównieżzupełnienowaformapra-
wastanowionego,traktowananarównizlex,apóźniejwokresiedominatu
określanatymterminem.Byłytokonstytucjecesarskieoróżnymznaczeniu
iformie(decreta,edicta,epistulae,mandata,rescripta).Uznanie,przynajmniej
niektórychznich,zaźródłoprawarównoważneustawieniebudziłowąt-
pliwościjużdlajurystówwczesnegopryncypatu.Pomponiusz(D.1,2,2,12)
wymieniającwśródźródełprawakonstytucjecesarskiezauważa,żesąone
równoważneustawie(quodipseprincepsconstituitprolegeservetur)8.
Dalejwuznaniumocyobowiązującejkonstytucjicesarskichidzie
GaiuswInstytucjach.Wśródźródełprawastanowionego(zktórychnie-
któremiałydlańjedynieznaczeniehistoryczne)wymieniarównieżkon-
stytucjecesarskie9.Stwierdzawyraźnie,żemająonemocustawy(quinid
legisvicemoptineat10)iżeniebudziłotonigdywątpliwości.Uzasadnieniem
takiegorozwiązaniajest,żewładzaustawodawczacesarzawynikaznada-
niamuimperiumprzezustawę.Gaius,piszącypodobniejakPomponiusz
wpierwszejpołowieIIwiekun.e.,wyrażałjedynieistniejącązasadęzrów-
8
D.1,2,2,12(Pomponius,lib.sing.enchiridion):(...)autsenatusconsultum,quodsolumsenatucon-
stituenteinducitursinelege,autestprincipalisconstitutio,idestutquodipseprincepsconstituitprolege
servetur.(UAlbojestuchwałasenatu,którazapadabezustawyjedynietak,jakpostanawiasenat,albo
jestkonstytucjacesarska,toznaczy,żecosamcesarzpostanawiamamocustawy”).Por.B.Albanese,
D.1,2,2,12edilproblemadellasuaattribuzione(w:)ScrittiinonorediS.Pugliatti,t.4,Milano1978,s.12,
którypodkreślaprawidłowośćwyrażeniaprolegeserveturzpunktuwidzeniarzymskiegosystemu
źródełprawa.
9
Gai1,5:Constitutioprincipisest,quodimperatordecretoveledictovelepistulaconstituit;necumqu-
amdubitatumest,quinidlegisvicemoptineat,cumipseimperatorperlegemimperiumaccipiat.(UKonstytu-
cjącesarzajestto,cocesarzpostanawiadekretemlubedyktemlublistownąodpowiedzią.Inigdy
niewątpiono,żetozachowujemocustawy,skoro[i]samcesarzotrzymujewładzęprzezustawę”,
tłumC.Kunderewicz).Por.F.Gallo,Sulpoterenormativoimperiale,SDHI1982,nr48,s.427in.
10
ZwrotulegisvicemobtinereużywaGaiusrównieżwodniesieniudosenatusconsultum(G.1,4)
orazwoparciuoreskryptHadrianadozgodnychresponsaprudentium(G.1,7:Responsaprudentium
suntsententiaeetopinioneseorum,quibuspermissumestiuracondere.Quorumomniumsiinunumsenten-
tiaeconcurrunt,id,quoditasentiunt,legisvicemoptinet,siverodissentiunt,iudicilicetquamvelitsententiam
sequi.IdquerescriptodiviHadrianisignificatur)(UOdpowiedziznawcówprawasą[to]zdaniaipoglądy
tych[prawników],którympozwolonotworzyćprawa.Jeżelidojednegosprowadzająsięichwszyst-
kiezdania,to,cowjakisposóbmyślą,zachowujemocustawy,jeżelisąnatomiastsprzecznemiędzy
sobą,sędziemuwolnopójść,zaktórymchcezdaniem.Itosięoznajmiawpisemnejodpowiedzi
boskiegoHadriana”,tłum.C.Kunderewicz).
38
