Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
44
DEFINIOWANIEEUROPY
PufendorfDpierwszywhistoriimyślieuropejskiejposłużyłsięnazwąkulturawsensieabso-
lutnym.WswojejpracyOprawienaturyinarodówksi!gośmioro(Deiurenaturaeetgentium
libriocto,1688)słowemtymobjąłcałydorobekludzkości,wtymzarównoinstytucje
społeczne,jakrównieżubiory,język,wiedzę,moralnośćkierowanąrozumem,obyczajeitp.
Jednocześnieprzeciwstawiłonstankultury,wktórymczłowiekznajdujesiępodochroną
regułżyciaspołecznego,stanowinatury,wktórymżyjeczłowiekdziki,pozbawionyjakich-
kolwiekzasadzbiorowegożycia”
65
.Cowięcej,Pufendorfrozumiałkulturęjakorodzaj
moralnegozobowiązaniaczłowieka,realizowanegowżyciutak,Dabydecyzjedotyczące
jegoobowiązkówbyłypodejmowanenawłaściwejdrodze,abysądyiopiniewsprawach
budzącychzwyklejegopożądaniebyływłaściwiekształtowaneiabypopędyjegoducha
byłyregulowaneirządzonezasadąsprawiedliwegorozumu”
66
.
WeFrancjiwXVIIIw.filozofowieipisarzeostatecznieustabilizowaliznaczenie
terminuculturewsensieintelektualnym,anawetfilozoficznym.DlaWolteracultureto
przedewszystkimformationdel)esprit(kształtowanieumysłu).
Wjęzykuniemieckimwczesnądefinicjęwduchuoświeceniowymsformułował
JohannChristophAdelungwdzieleDoświadczeniehistoriikulturyrodzajuludzkiego(1782):
DKulturajestprzejściemodstanubardziejzmysłowegoizwierzęcegodościślepowiązanych
formżyciaspołecznego”
67
.UtyskiwałjednakAdelung,żeniemaodpowiedniegopojęcia
wjegowłasnymjęzyku:DWolałbymwybraćniemieckiewyrażenienasłowo«kultura»,
alewiem,żeżadnenieoddajepodobnegokonceptu.Doskonalenie,oświecenie,rozwój
umiejętności,każdeznichwyrażawiele,aleniewszystko”
68
.
UkształtowanewNiemczechpojęciekulturymiałoznaczącywpływnajęzykieuro-
pejskie,podobniejakfrancuszczyzna.Dostrzectomożnanawetwjęzykuwłoskim,bezpo-
średnimdziedzicułaciny,gdziepojęciekultury(cultura),wswympozarolniczymsensie,jak
utrzymująniektóresłownikietymologiczne,pojawiłosięniejakowłoskakontynuacjałaciny,
aleDpodwpływemniemieckiejKultur(perinfluenzadeltedescoKultur)”
69
.
DokrajówEuropyWschodniejiPółnocno-Wschodniejpojęciekulturydotarło
zesporymopóźnieniem.WRosjiwedługSłownikahistoryczno-etymologicznegokultura
pojawiłasięprawdopodobniew1837r.,niecoinaczejpisananiżdzisiaj:культура(dziś
култура)
70
.
WFinlandiidopierowpoł.XIXw.słowoDkultura”-kulttuuri-pojawiasięzrazu
epizodyczniewtekstachliterackich.Winnychkrajachbałtyckichsytuacjawydajesię
podobna.WEstoniidopierwszegoużyciapojęciakulturydoszłow1870r.wksiążceCarla
RobertaJakobsonaTrzygłosyojczyzny,wrzeczownikuzłożonymkultuura-rahwas(kultu-
ralnynaród)
71
.WpobliskiejŁotwiekulturapojawiałasięjużnapocz.XIXw.,najpierw
65
P
.Tarasiewicz,Kulturaicywilizacja,s.73.
66
S.vonPufendorf,Deiurenaturaeetgentiumlibriocto,ks.II.rozdz.2,par.I,cyt.za:A.Kłoskowska,Socjologia
kultury,Warszawa1983,s.16.
67
J.Ch.Adelung,VersucheinerGeschichtederCulturdesmenschlichenGeschlechts,Leipzig1782,s.3:DCul-
turistmitderÜbergangausdemmehrsinnlichenundthierischenZustandeinengerverschlungeneVerbindungendes
gesellschaftlichenLeben’’.
68
69
Ibid.,s.5.
Cultura,zob.CiV
.
70
Истрико-этимологическийсловаррусскогояазыка,Москва1975,s.453.
71
C.R.Jakobson,Kolmisamaakõnet,Tartu1870,s.75.
