Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Europejskicharakterpojęć„kultura”i„cywilizacja”
45
wpublikacjachspołecznościniemieckiejwjęzykuniemieckimwDMagazinherausgegeben
vonderLettisch-LiterarischenGeselschaft”.Natomiastwrodzimymjęzykułotewskim
kultūraistniejeod1837r.zasprawąrosyjskiegododatkudogazetyDPēterburgasAvīzes”,
gdzieznalazłosięokreśleniejejwsensierolniczym,alerównieżduchowym:DKultura[ś]
ożywiaduchaludu,jestprzedewszystkimintelektualnymoświeceniem,któresprawia,
żeczłowiekodważniedoskonalisweżycieistajesięprzydatnyspołeczeństwu.Narody
posiadającekulturęsąwykształconeiduchoworozwinięte”
72
.
Wewspółczesnymjęzykugreckimzapomnianoodawnychpojęciachhemerotes
ipaideusisimamywnimnowożytnejużpojęciekoultoura,alerównolegle,szczególnie
wokreślaniuirafinowaniupiękna,używasięterminukalliergeia,wodniesieniuzaśdo
intelektualnegokształceniairozwoju:anaptysis,akulturyobyczajowej-politismos.
Słowo„kultura”wPolsce
WPolscepojęciełac.cultura,wznaczeniurolniczym,byłozapewneznanejuż
wśredniowiecznychszkołach,szczególnieprowadzonychprzezbenedyktynów,którzyzapo-
czątkowywaliwysokąwowychczasachkulturęrolną.Musielizatemużywaćzwiązanych
ztympojęćprzynajmniejwtekstachlubwnauczaniułaciny,choćśladytegowzabytkach
piśmienniczychsięniezachowały.WSłownikujęzykapolskiegoSamuelaLindego(1808)
terminuDkultura”jeszczeniema.Zapewnepojęciekulturyfunkcjonowałowpolszczyźnie
napoziomiemówionymwpierwszychdwudziesięcioleciachXIXw.Dojegoupowszech-
nieniaprzyczyniłsięAdamMickiewiczwPrzemowie(!)doPoezyjw1822r.:DTakwięc
uRzymiankulturaobca,odGrekówpożyczonaprzerwałabiegnaturalnykulturynaro-
dowej”
73
.PojęciekulturypojawiasięteżwIksiędzePanaTadeuszai,coważniejsze,choć
todziełościślezwiązanezziemiaństwemirolnictwem,Mickiewicznieużywategosłowa
wsensieuprawyroli,aleodnosijedoobyczajów:
Jeśliktoiczułwtenczas,żepolskieubranie
Piękniejszejestniżobcejmodymałpowanie,
Milczał;bobykrzyczałamłodzież,żeprzeszkadza
Kulturze,żetamujeprogresy,żezdradza!
Takabyłaprzesądówowoczesnychwładza!
74
.
PrawdopodobniepierwszymsłownikiemwPolsce,któryodnotowałhasłoDkultura”,
choćjeszczewłacińskimzapisiecultura,alejużzpolskimobjaśnieniem,byłwydrukowany
w1841r.Słownikłacińsko-polskiksiędzaFlorianaBobrowskiego:Dobrabianie,wypraco-
wanie,uprawa,pilnowanie,doglądanie,staranie,utrzymanie,dozór[ś]uprawaroli;
polerowanie,kształcenieserca[ś]uszanowanie,czczenie,szacowanie,szacunek”
75
.
Odtądpojęciekulturywejdzienastałedowszystkichgłównychpolskichsłow-
nikówiencyklopedii.WwileńskimSłownikujęzykapolskiegowydanymw1861r.nakładem
SamuelaOrgelbrandahasłoDkultura”jestobjaśnionejakoDuprawaroli”,aleiDuprawa
72
DPēterburgasAvīzes”,Peterburga1862,lapaVII;zob.teżzasobyczasopisma,elektr.adres-PA.
73
A.Mickiewicz,Przemowa(!),w:idem,Poezye,t.I,Wilno1822.
74
A.Mickiewicz,PanTadeusz,ks.I,w:idem,Poezje,t.IV
,Lwów1929,s.14.
75
F.Bobrowski,Słownikłacińsko-polski,t.I,Wilno1841,s.503-504.
