Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
42
DEFINIOWANIEEUROPY
szczytygórskie:Parnas,HelikoniOlimp.MiałyzazwierzchnikaApollonaoprzydomku
Musagetes-PrzywódcaMuz.Itak,Kaliopeodpowiadałazapoezjęepicznąiheroiczną.
Poezjąliryczną,miłosnąierotycznąopiekowałasięErato.Klioodpowiadałazaspisywanie
historii,Euterpemiałapodswojąpiecząpoezjęlirycznąimuzykę,przygrywającrecytacjom
naaulosie,instrumencieprzypominającympodwójnyfletlubklarnet.Melpomena,zwykle
przybranawteatralnąmaskę,odpowiadałazasztukędramatyczną,Polihymniaopiekowała
sięmuzyką,szczególniejednakhymnikąreligijną,atakżepantomimą.Terpsychoraodpo-
wiadałazataniec,Thalia–zapoezjękomicznąisatyryczną,wreszcieUrania-zawiedzę
astronomicznąimatematyczną,awkonsekwencjizanaukę.
StarożytniRzymianie,czerpiącobficieztradycjigreckiej,zasymilowaliwswejkul-
turzewszystkiemuzy,nienadającimnawetwłasnychnazw.NiewątpliwązasługąRzymian
jestnatomiastwprowadzeniedoeuropejskichzasobówjęzykowychterminuDkultura”
(łac.cultura).
Pierwotniełacińskitermincultura,podobniejakwprzypadkugreckiegohemerotes,
byłzwiązanyzhodowląrośliniczasownikiemcolo-colere-cultumiimiesłowemcultus.
KatonwswympodręcznikuprowadzeniagospodarstwarolnegoDeagriculturaużywał
terminuwsensierolniczym.Rzymianinem,którypierwszyużyłterminuculturawsensie
pozarolniczym,byłCyceron(106-43p.n.e.).W45r.p.n.e.wykorzystałzawartewsłowie
culturaznaczeniedbałościowzrostroślin,doktóregododałpojęcieanimi,czylidopeł-
niaczrzeczownikaanimus-duch,umysł,świadomość.Dałotopojęcieculturaanimi,czyli
uprawylubkształtowaniaumysłu.WtakimsensiepojęcietopojawiłosięwjegoRozpra-
wachtuskulańskich:DTakjakpole,choćżyzne,niemożewydaćplonubezkultury[wsensie
kultywacjirolnej-W.L.],takumysłniemożeosiągnąćwięcejbezuczeniasię,bojednojest
cherlawebezdrugiego.Itofilozofiajestkulturąumysłu(culturaautemanimiphilosophia
est).Wyrywaniegodziwościzkorzeniami,przygotowujeumysł,byprzyjąłnasionaipowie-
dziećmożna,żepowierzamuizasiewawnimto,cogdysięrozwinie,możeprzynieść
jaknajbardziejobfiteowoce”
55
.
Niebawemsłowacultura–kultura,jużbezdodatkuanimi,alewsensiepozarol-
niczym,edukacyjnym,użyłHoracywswychlistachpoetyckich.Ustabilizowałotosens
pojęciazapoczątkowanyprzezCycerona:
Zawistnik,leniuch,fagas,pijaczynaiłobuz
Niejestchybanatylepozbawionyuczuć,
Byłagodniejąc,kuwymogomkulturynieskłonićucha
56
.
Wśredniowieczupojęciekulturyuzyskałoszerokiobiegweuropejskimpiśmien-
nictwiełacińskimjakowyrazduchareligijnego,awkonsekwencjikształtowaniaduszy.
DWśredniowieczuculturazyskałanoweznaczeniedziękichrześcijaństwu.Pojawiłasię
wtakichwyrażeniach,jakculturaChristi,culturadolorumczyculturaChristianaereligionis,
którełączyłyjązkultemoddawanymChrystusowi,jegomękąiogólniezreligiąchrześci-
55
M.TulliiCiceronis,Tusculanorumdisputationumlibriquinque,ks.II:DetolerandumDolore,Lipsiae1814,s.2.
56
Q.HoratiiFlacci,Carmina,liberprimus,Lipsiae1899,s.196[tłum.-W.L.].Wwyd.pol.tłumaczzastąpił
pojęcieDkultura”przezDmoralnenauki”,zob.Horacy,Dzieła,pieśni,epody,satyryilisty,ListI,tłum.iwstępS.Gołębiowski,
Warszawa1986,s.186,w.38,40.
