Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
2.2.Naprzełomiewieków
niepodległości”29.KonserwatyścijużpodkoniecXIXw.postulowaliwprowadze-
niedoizbywyższejprzedstawicielikorporacjizawodowych.W1905r.Wojciech
hr.Dzieduszyckiproponowałzamiastwyborówpowszechnychdesygnowanie
posłówprzezorganizacjezawodowe(oczywiście,wtymmodelukorporacjenie
byłyinstrumentamipaństwowejkontrolispołeczeństwa,stanowiłyraczejrozwi-
nięciekurialnegosystemureprezentacjiinteresów).Wyrazemkonserwatywnej
wizjipaństwabyłyprojektyustrojuformułowaneprzezTymczasowąRadęStanu
iRadęRegencyjnąpodkoniecIwojnyświatowej30.
Skorooddespotyzmuodżegnywalisięjawnielitaryści,totymbardziej
niezdziwiąnaspeanynacześćwolnościidemokracjiwypływającespod
piórnacjonalistów.RomanDmowskiakceptowałsystemwielopartyjny,uwa-
żając,żenpodziałnarodunawalczącezesobąobozyjestzjawiskiemwprost
przyrodzonym”
31
.ZygmuntBalickibyłzawziętymkrytykiemcentralizmu,
etatyzmu,biurokratyzacji
32
.Pochwalałsystemszwajcarski,wktórym:nLud
sprawuje[ł]rządybezpośrednie,parlamentzaśjestorganempomocniczym”
33
.
Preferowałdemokrację,gdyż:nWspołeczeństwachdemokratycznych[ł]pań-
stwozlewasięzespołeczeństwem,niejestonoinstytucją[ł]rządzącą[ł]
biernymimasami,alezwiązkieminstytucji,zktórychkażdągrupęinteresów
obejmuje”34.Z.Wasilewskinegowałautokrację:nMandatromantycznyoparty
nawierzewnieomylnośćiwszechpotęgęjednostki,wobecktórejmasaludzka
matylkojedenobowiązekpokoryiposłuchu,jestbardzoniebezpieczny,bomusi
dążyćdonieograniczonegoabsolutnegosamowładztwa”
35
.AndrzejNiemojewski
podkreślał,żewolnośćjestistotąpolskości;popierałndemokratyzm”pojmo-
wanyjakonzespółtychidei,któremająnacelurozwójspołeczny,kulturalny
ipolitycznynajszerszychmasludności”
36
.IgnacyOkszaGrabowskiwypowiadał
29Eses[pseud.]:Zapowiedźzwrotuwhistorjografiipolskiejaszkołakrakowska.Lwów1916,
s.8.
30B.Szlachta:Polscykonserwatyściwobecustrojupolitycznegodo1939roku.Kraków2000,
s.287;A.Kudłaszyk:Katolickamyślspołeczno-politycznawGalicjinaprzełomieXIXiXXwieku.
Wrocław1980,s.190,199-204;A.Ajnenkiel:Spórł,s.85,96-97,105-110,131-134.
31G.Krzywiec:Szowinizmpopolsku.PrzypadekRomanaDmowskiego(1886-1905).Warsza-
wa2009,s.317.
32Z.Balicki:Parlamentaryzm.Wybórpism.Kraków2008,s.137-138,264-265;por.A.Da-
widowicz:ZygmuntBalicki(1858-1916)-działacziteoretykpolskiegonacjonalizmu.Kraków
2006,s.273.
33Z.Balicki:Parlamentaryzmł,s.221.
34Ibidem,s.265;por.B.Grott:ZygmuntBalickiideologNarodowejDemokracji.Kraków
1995,s.42-43.
35R.Wapiński:NarodowaDemokracja1893-1939.Zestudiównaddziejamimyślinacjonali-
stycznej.Wrocław1980,s.210-211.
36E.Basara-Lipiec:Niepodległamyśl.RzeczoAndrzejuNiemojewskim.Rzeszów1988,s.46-
47;A.Niemojewski:MowaowielkiejtradycjiRzeczpospolitej.Warszawa1918,s.28.Por.:nDążcie
dotego,bybyćnietylkoPolakiem,aleczłowiekiem,nietylkowolnymPolakiem,aletakżewolnym
obywatelempolskim[ł]”.Idem:Opaństwowościpolskiej.Warszawa1920,s.13.
35
