Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.Autorytaryzm-totalitaryzm-autorytatywizmł
ralnego.Nierzadkojednaksięłączą-gdyichzwolennicyuznają,iżśrodki,którymi
dysponujeustrójparlamentarny,niewystarczajądoobronyinteresównarodowych,
utrzymaniatradycyjnegoładuczyprzeprowadzeniamodernizacji.Wtensposób
dochodzimydoautorytatywizmujakoruchuideowego,którymożepoprzedzać
dyktaturę,anieograniczaćsiędorolijejaparatupropagandowego.Pomiędzy
ideologiąipraktykąautorytaryzmuistniałostałenapięcie:czasempraktykaszła
dalejniżideologia,czasemideologianierealizowaławszystkichswychzapowiedzi;
nierazideolodzykrytykowalibezideowośćrządzących.
Badaczeideologii,ruchówireżimówautorytarnychnaogółzwracająuwagę
naróżniceoddzielającejeodfaszyzmu
39
.WedługJanaŻarnowskiego:
nOdgórnycharakter»masowych«organizacjiipartii,wrodzajupolskiegoBBWR,
[ł]sprawiał,żeichsiłaspołecznaipolitycznaniemożebyćporównywanazdyna-
mikąpartiifaszystowskich[ł].Tepartieczyorganizacjestanowiłyzregułyciało
pomocniczeadministracjiiniemiałyżywotaniezależnegoodniej.[ł]partie
faszystowskiewłoskaczyniemieckapodporządkowywałysobiepaństwo,podczas
gdynainteresującymnasterenie[EuropyŚrodkowej-J.T.]państwotworzyło
partie,naśladującniekiedyfaszystów”40.AndrzejAjnenkielposuwasiędostwier-
dzenia,żeautorytarnedyktaturynieraznstawałysięsiłąfaktuswegorodzaju
osłonąprzedkoncepcjamiipraktykamijawnieijednoznaczniefaszystowskimi”
41
.
Zgadzającsięztym,należydostrzec,żerozróżnienietonieodpoczątkubyło
klarowne.Naogółspoglądamynafaszyzmprzezpryzmatjegoostatecznejformy,
tymczasempowinniśmypatrzećnańoczamiwspółczesnych(biorącpoduwagę
dodatkowoniekompletnośćinieścisłośćichwiedzyorazfakt,żeinformacje
oprzepoczwarzaniusięfaszyzmudocierałynierazzopóźnieniem).Uświadomić
wartosobie,żewlatach20.fascynacjębudziłfaszyzmwswejfaziepretotalitar-
nej
42
.Rozwarstwienietendencjiantydemoliberalnychnatotalitarny
faszyzmibardziejtradycyjnyautorytaryzmdokonywałosięstopniowo,wmiarę
jakfaszyzmulegałtotalizacji,procestenzaśniezakończyłsięprzed1933r.43Jak
39M.Bankowicz,W.Kozub-Ciembroniewicz:Dyktaturyityranieł,s.174;J.W.Borejsza:
Rzymawspólnotafaszystowska.OpenetracjifaszyzmuwłoskiegowEuropieŚrodkowej,Południo-
wejiWschodniej.Warszawa1981s.38-44;M.Koźmiński:Nacjonalizm,mniejszościnarodowe
areżimydyktatorskiewEuropieŚrodkowo-Wschodniejwlatach1918-1939.W:Dyktaturył,s.108-
109;F.Ryszka:Państwoautorytarneł,s.115.
40J.Żarnowski:Reżimyautorytarneł,s.33.
41A.Ajnenkiel:EwolucjasystemówustrojowychwEuropieŚrodkowej1918-1939.W:Dykta-
turył,s.60-61.
42CharakterystycznajesttuchoćbywypowiedźAntanasaSmetony:nFaszyzmdążydouni-
wersalizmu,[ł]natomiastnarodowysocjalizmoparłsięnarasizmie.Głosion,iżniechodzimu
ozgermanizowanieobcychnarodów,leczozagarnięcieichziemi.Ztegowzględufaszyzmwwielu
krajachspotykasięzaprobatą,natomiastnarodowysocjalizmwzbudzaobawy”.F.Ryszka:Pań-
stwoautorytarneł,s.138.
43Dobrymprzykłademtakiegoniedookreśleniajestdyktaturagen.MiguelaPrimodeRive-
ry,którywzorowałsięnaMussolinim(zastąpiłparlamentnreprezentacjąorganiczną”,próbował
27
