Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
TEORIAIMETODAKOMPARATYSTYKI.STATUSPOZNAWCZY
19
whistoriifilozofii,historiiteoriiliteraturyczytradycji.Toonete
ostatniemarkująichobiektywneistnienie.Tymczasem,jeślioceniać
jezperspektywykomparatystyki,posługiwaniesięnimiprzekreśla
wistociesensporównywaniakonkretnychzjawisk.Wynikiuzyski-
wanedziękinimprzezniewyznaczaneizgórywiadome.Kom-
paratystykaprzyjmujewtejsytuacji,żetoempiriarozstrzygaopo-
wstaniu,kształcieitrwaniuteorii,anieodwrotnie.Nadrzędna,prze-
kraczającakonkretnezjawiskajednośćmatrycy(organizmu,struk-
tury,systemuitp.)niemożebyćbowiemaniuprzednimzałożeniem
porównań,aniteżichzgóryustalonym,nieuniknionymefektem.
Komparatystyczneporównaniainaczejniżowejednościwy-
chodzązodmiennychprzesłanek.Przyjmujązapunktwyjścia,po
pierwsze,poszczególnezjawiskaliterackieikulturoweistnie-
prymarniewniezdeterminowanej,względnieswobodnejpo-
staci(różniąsiętymodtworówprzyrody).Zjawiskate,podru-
gie,oddziałująnasiebienawielupłaszczyznachinaróżnesposo-
by.Uczestnicząwięcwrozmaitychprocesach,decydującychoich
losie.Procesytakie,ogólnierzeczbiorąc,samezsiebienieprede-
terminują,ktonakogo,ktonaco,conacolubconakogood-
działuje.Kwestię,nakogo(najakichpisarzy)będzieoddziaływać
whistoriiliteraturyJanKochanowskialbonaktóreutworywy-
wrzewpływHamletShakespeare’a,możnarozstrzygnąćdopiero
pofakcie,anieprzedfaktem.Myśleniedeterministyczneiho-
listycznealfaiomegakierunkówimmanentnychuchylapopro-
stuprocesualnośćzjawiskitkwiącewniejpierwiastkinierozstrzy-
galnościinieprzewidywalności.Kreśliztegopowodutyleższtyw-
nyiuproszczony,cochybionyobrazzjawisk.
Komparatystaprzyjmujewięc,literackaikulturowajedność,
wspólnotalubcałośćnieuprzedniewobecrealnych,historycz-
nychprocesównieprogramująichbowiemzgóryinierządzą
nimiwedługapriorycznychzasadleczzasadniczowobecnich
pochodne.Toprawda,takieczyinneliterackieikulturowejedno-
ści(prądy,style,gatunkiitd.)wynurzająsięztychprocesów,wię-
cej,mogąulegaćkanonizacjiiautonomizacji,leczwcaleniejest
tojednakżenieuniknioneczykonieczne.Wzajemneoddziaływa-
nianasiebieposzczególnychzjawiskbowiemzsamejswejistoty
produktywnei„nierozpuszczalne”wprzywoływanychesencjach.
Niesposóbwtłoczyćichbezresztydoogólnejmatrycy.Podlega-