Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
TEORIAIMETODAKOMPARATYSTYKI.STATUSPOZNAWCZY
19
whistoriifilozofii,historiiteoriiliteraturyczytradycji.Toone–te
ostatnie–markująichobiektywneistnienie.Tymczasem,jeślioceniać
jezperspektywykomparatystyki,posługiwaniesięnimiprzekreśla
wistociesensporównywaniakonkretnychzjawisk.Wynikiuzyski-
wanedziękinimsąprzezniewyznaczaneizgórywiadome.Kom-
paratystykaprzyjmujewtejsytuacji,żetoempiriarozstrzygaopo-
wstaniu,kształcieitrwaniuteorii,anieodwrotnie.Nadrzędna,prze-
kraczającakonkretnezjawiskajednośćmatrycy(organizmu,struk-
tury,systemuitp.)niemożebyćbowiemaniuprzednimzałożeniem
porównań,aniteżichzgóryustalonym,nieuniknionymefektem.
Komparatystyczneporównania–inaczejniżowejedności–wy-
chodzązodmiennychprzesłanek.Przyjmujązapunktwyjścia,po
pierwsze,iżposzczególnezjawiskaliterackieikulturoweistnie-
jąprymarniewniezdeterminowanej,względnieswobodnejpo-
staci(różniąsiętymodtworówprzyrody).Zjawiskate,podru-
gie,oddziałująnasiebienawielupłaszczyznachinaróżnesposo-
by.Uczestnicząwięcwrozmaitychprocesach,decydującychoich
losie.Procesytakie,ogólnierzeczbiorąc,samezsiebienieprede-
terminują,ktonakogo,ktonaco,conacolubconakogood-
działuje.Kwestię,nakogo(najakichpisarzy)będzieoddziaływać
whistoriiliteraturyJanKochanowskialbonaktóreutworywy-
wrzewpływHamletShakespeare’a,możnarozstrzygnąćdopiero
pofakcie,anieprzedfaktem.Myśleniedeterministyczneiho-
listyczne–alfaiomegakierunkówimmanentnych–uchylapopro-
stuprocesualnośćzjawiskitkwiącewniejpierwiastkinierozstrzy-
galnościinieprzewidywalności.Kreśliztegopowodutyleższtyw-
nyiuproszczony,cochybionyobrazzjawisk.
Komparatystaprzyjmujewięc,iżliterackaikulturowajedność,
wspólnotalubcałośćniesąuprzedniewobecrealnych,historycz-
nychprocesów–nieprogramująichbowiemzgóryinierządzą
nimiwedługapriorycznychzasad–leczsązasadniczowobecnich
pochodne.Toprawda,takieczyinneliterackieikulturowejedno-
ści(prądy,style,gatunkiitd.)wynurzająsięztychprocesów,wię-
cej,mogąulegaćkanonizacjiiautonomizacji,leczwcaleniejest
tojednakżenieuniknioneczykonieczne.Wzajemneoddziaływa-
nianasiebieposzczególnychzjawisksąbowiemzsamejswejistoty
produktywnei„nierozpuszczalne”wprzywoływanychesencjach.
Niesposóbwtłoczyćichbezresztydoogólnejmatrycy.Podlega-