Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
—RATIOSTUDIORUM—
Regułyprofesorafilozofii
1.Ponieważsztukiwyzwoloneinaukiprzyrodniczeprzy-
gotowująumysłydoteologiiisłużądodoskonałego
jejpoznaniaiposługiwaniasięniąitymsamymsą
pomocnedoosiągnięciacelu–poznaniateologii,
dlategoniechprofesortakpilniejaktylkomoże–
wszędzieszukającszczerzetylkochwałyBożej–niechte
naukitakwykłada,abyswoichsłuchaczy,aszczegól-
nieNaszych,przygotowałdoteologiiijaknajbardziej
zachęciłdopoznaniaStwórcy.
2.Wsprawachkażdejwaginiechprofesornieodchodzi
odArystotelesa,chybażecośjestsprzeczneztąnauką,
którąwszędziegłosząuniwersytety,atymbardziej
jeślicośjestsprzecznezprawdziwąwiarą.JeśliuArysto-
telesaczyuinnegofilozofasąjakieśtwierdzeniaprze-
ciwwierze,niechprofesorstarasięgorliwiejezbijać,
jaknakazujeSobórLaterański66.
3.KomentatorówArystotelesaźlenastawionychdowiary
chrześcijańskiejprofesorniechniewykładaiwprowadza
dolekturytylkobardzostaranniewybranychiniech
pilnuje,abyuczniomonisięniepodobali.(...)
9.§5.Abycałydrugirokmógłbyćprzeznaczonyna
wykładksiągdotyczącychfizyki,niechnakońcuroku
pierwszegoodbędziesiędysputaonauceidoniej
trzebadołączyćdużączęśćwstępudofizyki,gdziejest
mowaopodzialenauk,ospekulatywnychipraktycznych
orazpodporządkowanych,takżetocoArystotelespisze
w2księdzeFizyki,atakżekwestiedefinicji,oczym
piszeArystotelesw2księdzedziełaDeAnima.
10.§1.Wdrugimrokuprofesorniechwyłożyosiemksiąg
Fizyki:księgiDeCaeloipierwszyrozdziałdziełaDegene-
ratione.ZFizykiniechskrótowowyłożytekstksięgi
szóstejisiódmej,atakżepierwszewtejczęści,która
dotyczypoglądówstarożytnych.Przyósmejksiędze
nicnietrzebamówićoilościinteligencji,owolności
iograniczonościpierwszegoruchu,aletezagadnienia
trzebaomawiaćwwykładziemetafizykiitylkozgod-
niezpoglądamiArystotelesa.
10.§2.Trzebatylkoomówićtreśćdrugiej,trzeciejiczwar-
tejksięgidziełaDeCaelo,większąjegoczęśćwogóle
pominąć.Zwymienionychksiągtylkokilkakwestii
oelementach,osubstancjiniebieskiejiowpływienie-
bios.Resztęmożnapozostawićprofesorowimatema-
tykilubsamemuomówićbardzokrótko.
10.§3.KsięgidziełaMeteorologicaniechbędąwykładane
tylkowmiesiącachletnichwostatniejpopołudniowej
godzinieitoalboprzezprofesorazwyczajnego–jeśli
onbędziemógł–alboprzeznadzwyczajnego–jeślitak
będziedogodniej.
11.§1.Wtrzecimrokuprofesorniechobjaśnidrugąksięgę
dziełaDeGeneratione,księgidziełaDeAnimaiMeta-
fizykę.PrzypierwszejksiędzedziełaDeAnimaniech
dokonaogólnegoprzeglądupoglądówfilozofówstaro-
żytnych(...).
17.Comiesiącmająbyćdysputy,wktórychtrzechbędzie
argumentowaćrano,atrzechpoobiedzie,pierwszy
przezgodzinę,apozostaliprzezokołotrzykwadranse.
Iranojakopierwszyniechdyskutujejakiśteolog(jeśli
jestdużoteologów)przeciwmetafizykowi,przeciw
fizykowi–metafizyk,przeciwlogikowi–fizyk.Alepo
obiedzieniechdyskutująmetafizykzmetafizykiem,
fizykzfizykiem,logikzlogikiem.Równieżranome-
tafizyk,apoobiedziefizykkrótkoifilozoficznieumoc-
niąargumentamijednąidrugąkonkluzję(...).
Regułyprofesoramatematyki
1.Słuchaczomfizykiniechwykładawklasieprzezokoło
trzykwadranseElementyEuklidesa,aponichpo
dwóchmiesiącachniechdołączycośzgeografii,opisu
wszechświata,alboztego,czegochętniesłuchają.Ito
niechwykładarazemzEuklidesem,albotegosamego
dnia,albodnianastępnego.
2.Comiesiąc,alboprzynajmniejcodwamiesiące,jeden
zesłuchaczy,wobecnościliczniezgromadzonychfilo-
zofówiteologów,niechwyłożyjakiśsłynnyproblem
matematyczny.Potem,jeślibędzietrzeba,niechgosię
argumentuje.
RatioatqueinstitutiostudiorumczyliUstawaszkolnaTowarzystwa
Jezusowego(1599),wstępiopracowanieKalinaBartnickaiTadeusz
Bieńkowski,Warszawa2001.
JezuicibardzoszybkorozprzestrzenialisięwRzeczpo-
spolitej.WkońcuXVIIwiekuwPolsceinaLitwiebyło
11prowadzonychprzeznichszkół,aw1700r.już51.
W1579r.zostałzatwierdzonyaktStefanaBatorego,
podnoszącykolegiumjezuickiewWilniedorangiuni-
wersytetu(AcademiaetUniversitasVilnensisSoc.Jesu).48
48L.Piechnik,PoczątkiAkademiiWileńskiej1579–1599,Rzym1984;
tenże,RozkwitAkademiiWileńskiejwlatach1600–1655,Rzym1983;
30
CZĘŚĆ1.FIZYKAWPOLSCEDO1795ROKU
Miałonpoczątkowotylkodwawydziały:teologiiifilo-
zofii,ponieważjezuiciuznali,żemedycynaiprawonie
sąimpotrzebnedowychowaniamłodzieżydlapotrzeb
Kościoła.Uczelniawileńskaodegraławażnąrolęwwal-
cezreformacjąiortodoksjąkościołarosyjskiegoimiała
wpoczątkowymokresieistnieniakilkuwybitnychpro-
M.Baliński,DawnaAkademiaWileńska,Petersburg1862;J.Bieliński,
UniwersytetWileński(1579–1831),t.1,Kraków1899.
