Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
3.Iusetlexwrzymskiejtradycjiprawnej
nowionym(leges)aprawemzawartymwpismachjurystów(iura)wystę-
pujerównieżwielokrotniewźródłachpóźnegocesarstwa27.
Znaczenieinterpretatiodlatworzeniarzymskiegoiuscivilewiążesię
zrozwojemrzymskiejwiedzyprawniczej.Działalnośćprawnikówstano-
wiłabowiemgłównąsiłęnapędowąrozwojuprawawRzymie28.
Różneformy,wjakichrozwijałasięwiedzaprawniczawRzymie,
określałyetapyrozwojuprawarzymskiego.Jurysprudencjapontyfikalna
(sprawowanaprzezkolegiumpontyfików),anastępnieświecka(poopu-
blikowaniuprzezGneiusaFlaviusa,wpoczątkuIVw.p.n.e.,zbioruformuł
procesowych),dostosowywałynajdawniejszeinstytucjeprawastanowio-
negoizwyczajowegodonowychwarunkówipotrzebrozwijającegosięte-
rytorialnieigospodarczopaństwa29.Różnerodzajedziałalnościrzymskich
jurystówokreślanoterminami:cavere,agere,respondere.
Cavereoznaczałodziałalnośćjurystypolegającąnaukładaniuireda-
gowaniuaktówprawnych.Tegorodzajupomocbyłaszczególnieprzydat-
nawokresiearchaicznegoprawarzymskiego,bowiemzuwaginajego
ogromnyformalizm–brakzachowaniaodpowiedniejformymógłprowa-
dzićdonieskutecznościaktuprawnego.Odsłowacavere(cautiooznaczała
dokument,którystanowiłschematidowóddokonaniaaktuprawnego)
pochodziokreśleniejurysprudencjikautelarnej.
Agere(działać,prowadzićproces)oznaczało,analogicznądocavere,
działalnośćjurystówpolegającąnaprzygotowaniuinstrukcjidoprowa-
dzeniaprocesu.Tegorodzajupomocjurystybyłaniezbędnanietylko
wokresieprocesulegislacyjnego(gdziestronawypowiadającaprzedpre-
toremniewłaściwąformułęprzegrywałaproces),leczrównieżiwokre-
sieprocesuformułkowego(gdziepowódpozywającprzeciwnikaprzed
pretora,przedstawiałpropozycjęformułkiprocesowej,którejnastępnie
pretormógłudzielićstronom).Roląjurystybyłozaproponowanieodpo-
wiedniejformułkizkatalogujużistniejących.Jurystamógłteżzapropono-
waćzupełnienowąformułkę,którejpretormógłudzielićzmocyswojego
imperium.
Respondereoznaczałowszelkądziałalnośćjurysty,polegającąna
udzielaniuporadprawnychzarównoosobomprywatnym,jakteżurzęd-
27
Por.np.:C.1,9,8pr.(398r.);C.9,9,30(342r.);Consultatio9,5(365r.);C.Th.2,1,10oraz9,7,3
(342r.);NovellaeValentiniani35,1.Por.M.Lauria,Ius...,s.176in.
28
Por.:R.Orestano,Introduzioneallostudiodeldirittoromano,Bologna1987,s.54in.;P.Cerami,
Ricercheromanisticheeprospettivestoricocomparativistiche,AnnaliPalermo1995,nr93,s.211in.
29
Por.P.DeFrancisci,Sintesi...,s.218.
43
