Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Krótkahistoria…historiografiikulturyeuropejskiej
57
XVIIIw.
127
Winnym,pisząconegatywnymwpływieobcychdynastiinadziejePolski,zapo-
mniałdziwnymtrafemwymienićznazwiskawładcówsaskich,czyliniemieckich,którzy
walnieprzyczynialisiędojejupadkucywilizacyjnego.Coprawda,uczyniłtozaniegojego
rodakJuliusAugustRemer,piszącwprost,żewPolsceDzarządówAugustaII[ś]panował
największyzmożliwychnierządów”
128
.
Napocz.XIXw.,w1801r.,DanielJenischopublikowałswojeUniwersalno-historyczne
spojrzenienarozwójrodzajuludzkiegojakoci!głejjedności
129
.Jenischuważałczłowiekaza
Dposępniemądregoiprostackowielkiego”.KarlvonIrwing,odwrotnie,wswojejRozprawie
okulturzeludzkościwidziałwczłowiekuDcałościowenagromadzenieudoskonaleń[ś]
sumędoskonałości[Vollkommenheiten],kuktórejczłowiekwznosisięzeswejprymitywnej
kondycji”
130
.
Wszystkietedziełapoświęconekulturzewyrastałyzduchaoświeceniatworzonego
przeztakwielkichmyślicieli,jakHume,Newton,Leibniz,KantczyFranklin.Tooni,jak
pisałJenisch,tworzyliDzbiorowośćprotagonistówówczesnejmyśli[ś]mądrośćpospołu
zmyślicielamipoprzednichstuleci[gesammleteWeisheitderDenkerverflossenerJahrhun-
derte],systemwiarywpostępimożliwościtakindywidualnegoczłowieka,jakiszerszej
europejskiejspołeczności
131
.
ZnaczącywpływnakształtowaniesięhistoriikulturyjakonaukimieliwXIXw.
niemieckiwydawca,publicystaipolityk,atakżebadaczkultury,GeorgFriedrichKolb
(1808-84),autorKulturgeschichtederMenschheit(Historiakulturyludzkości;1843),oraz
austriackigeografihistoryk,FriedrichvonHellwald(1842-92).Najważniejszymdziełem
tegoostatniegowydajesięKulturinihrernatürlicherEntwicklungbiszurGegenwart(Kultura
wjejnaturalnymrozwojudochwiliobecnej;1877).Doczołowychbadaczykulturynależał
teżGustavKlemm,autormonumentalnej,10-tomowejpowszechnejhistoriikultury
ludzkości
132
.Toon,Dchoćskładałhołdystarszejtradycjiherderowskiej,ukazywałprzedmiot
swoichbadańzcałkowicienowegopunktuwidzenia,wktórymmyślidziałalnośćludzka
niebyływidziane(jakdotąd)przedewszystkimwobramowaniubiblijnym,alewujęciu
prehistorycznym,ewolucyjnym,jakokontinuum,którezdradzatendencjędozaprzeczenia
ponadnaturalnemuuprzywilejowaniuludzkości”
133
.Wswychbadaniachukazywałhistorię
wkontekścieDoryginalnychwarunkówludzkości”(dieUrzuständederMenschheit),wjakich
człowiekzmagałsięznieprzyjaznymśrodowiskiemprzyrodniczym,atakżezinnymiprzed-
stawicielamiswegogatunku.Jaksięwydaje,pierwszyużyłpojęciaDkulturamaterialna”
(materielleKultur).UwzględniałwpływnaEuropękulturzewnętrznych,bliskowschodnich,
atakżedalszych,szczególniejednakazjatyckich.Szerokoinietylkonegatywnierozpa-
trywałkulturęSłowian.NajwięcejwswymdzielepoświęcauwagiRosji,zwłaszczaPiotrowi
127
J.G.Eichhorn,GeschichtederdryletztenJahhunderte,t.IV
,Göttingen1802,s.109,cyt.za:H.Orłowski,
PolnischeWirtschaft,s.104,219.
128
J.A.Remer,LehrbuchderallgemeinenGeschichtefürAkademienundGymnasienaufsneuebearbeitetundbiszum
EndedesJ.1810,Halle1811,s.464,cyt.za:H.Orłowski,PolnischeWirtschaft,s.104.
129
D.Jenisch,UniversalhistorischerUeberblickderEntwickelungdesMenschengeschlechtsalseinerfortbildenden
Ganzen,Berlin1801.
130
K.vonIrwing,VersuchüberdieKulturdesMenschenüberhauptw:ErfahrungenundUntersuchungenüberden
Menschen,t.III,Munich1799,cyt.za:D.R.Kelley,TheOldCulturalHistory,1996,s.106.
131
D.Jenisch,UniversalhistorischerUeberblick,s.9.
132
G.Klemm,AllgemeineCultur-GeschichtederMenschheit.
133
D.R.Kelley,TheOldCulturalHistory,1996,s.108.
