Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
56
DEFINIOWANIEEUROPY
(dieSprachefolgtderCultur)
118
.Adelungpisał:DOdkądjęzykkażdegoznarodówmajak
najściślejszezwiązkizjegokulturą,jegohistorianiemożebyćnigdyzrozumiałabezstałego
odniesieniadowarunkówirozwojukultury”
119
.Adelungowiprzypisujesiępierwszeprzy-
toczonewyżejsformułowaniepojęciaDhistoriakultury(GeschichtederCultur)-weseju
ohistoriikulturyrodzajuludzkiego
120
.Pierwszeństwotopotwierdziłpiętnaścielatpóźniej
innyhistorykD.G.Herzog,piszącwswojejKulturgeschichte,żeAdelungDbyłpierwszym,
który[ś]dałtejnauceodpowiedniąnazwę”
121
.UAdelungakultura,czyraczejproces
kulturowy,Djawisięjakoprzejścieodinstynktownego,biologicznegożyciapodobnego
doegzystencjizwierzątdobardziejzłożonychiostateczniewyrafinowanychformżycia
społecznego[ś].Gdyzanikakultura,przestajebiechistoria”
122
.
KarlHeinrichLudwigPölitz(1772-1838),filozofiteoretyksystemówpaństwowych,
napisałiwydrukowałw1795r.Historiękulturyludzkiejwświetlezasadkrytycznych
123
.Pölitz,
jakwiększośćówczesnychuczonychniemieckich,niemiałjednaknajwyższegozdania
okulturzeSłowian.WinnymzeswychdziełNaukaopaństwiewświetlenaszychczasów
pisał,żeDobapaństwasłowiańskie,PolskaiRosja,pozostałyznaczniewtylezapostępu-
jącąnaprzódkulturąPołudniaiZachodu,ponieważbrakimbyłowolnegostanumiesz-
czańskiego,awrazznimsilnegorozwojużyciamiejskiego,szlachtazaś[sprowadziła]
naludnajwiększymożliwyuciskpoddaństwa”
124
.
JohannGottfriedEichhorn(1752-1827),filologorientalistaiteologprotestancki,
opublikowałw1796r.studiumnatematkulturyeuropejskiejpt.Powszechnahistoria
kulturyiliteraturynowejEuropy
125
.Wdzieletympodjąłpróbęzsynchronizowaniahistorii
literaturyzrodzącąsięhistoriąkultury.Jegozdaniemkultura,którajestzjawiskiempier-
wotnymwobecinnychdziedzindziałalnościludzkiej,jesttaksilniespokrewnionazlite-
raturą,żerozpatrywaniedziejówjednejbezdrugiejjesttrudnedozaakceptowania.Za
wyjątkowoważnyprzejawkulturyeuropejskiejEichhornuważałrozwójparlamentaryzmu
wmiastachwłoskichiniemieckich(niedoceniałparlamentaryzmuangielskiego).DRazem
ztakimpoczątkiemkulturywEuropiezapoczątkowanazostałanowakulturaliteracka”,
którąodnosiłdotakichpisarzy,jakPetrarka,DanteiBoccaccio.Istotnąrolęprzypisywał
teżimpulsom,jakiedałkulturzeliterackiejniemieckiprotestantyzm,szczególnieprzekład
BibliiMartinaLutra
126
.
PrzyniewątpliwychwalorachdziełaEichhornanależypamiętać,żepodobniejak
PölitzniemiałonnajlepszegozdaniaoPolsce.WjednymzeswychdziełWeltgeschichte
(1800),wrozdzialeDOstopniowymrozpadzieRzeczpospolitej”,określałjąwręczjako
Dsiedzibęnajdzikszejanarchii”,niedostrzegającnp.polskichreformedukacyjnychzkońca
118
J.Ch.Adelung,ÜberdieGeschichtederDeutschenSprache,Leipzig1781,s.7.
119
Ibid.,s.14.
120
J.Ch.Adelung,VersucheinerGeschichtederCulturdesmenschlichenGeschlechts.
121
Cyt.za:M.C.Carhart,TheScienceofCultureinEnlightenmentGermany,Cambridge,MA-London2007,s.1.
122
Cyt.za:D.R.Kelley,TheOldCulturalHistory,1996,s.101-126.
123
K.H.L.Pölitz,GeschichtederKulturderMenschheit,nachkritischenPrincipien,Leipzig1795.
124
K.H.L.Pölitz,DieStaatwissenschaftenimLichteunsererZeit,cz.1,wyd.2,Leipzig1827,s.338,cyt.za:
H.Orłowski,PolnischeWirtschaft.NowoczesnyniemieckidyskursoPolsce,Olsztyn1998,s.212.
125
J.G.Eichhorn,AllgemeineGeschichtederCulturundLiteraturdesneuernEuropa,t.I-II,reprint,Hildesheim
2006,s.78.
126
Ibid.
