Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
54
DEFINIOWANIEEUROPY
pożytecznego,mimowszystkojednakmającegowartośćdrugorzędną,mianowiciecoś,
coobejmujejedyniestronęzewnętrznączłowieka,powierzchniębytuludzkiego”
108
.
DoPolskiterminDcywilizacja”dotarłdośćpóźno.Niemagojeszczewsłowniku
SamuelaLindego,publikowanymwlatach1807-14.Jestwnimnatomiastczasownik
-Dcywilizować,obyczaić,okrzesać”
109
.Dopierow1822r.wczasopiśmieanglofilskim
ozabawnymtytuleDPustelnikLondyńskizulicyPikadilli”ukazałsięanonimowyartykuł,
wktórymmożnabyłaprzeczytaćopisarzachifilozofachfrancuskichpiszącychoAnglii,
żeDwystawiająckraytenzawzorowy,chwaląprawaiustawytudzieżnadzwyczayną
cywilizacyiąiego”
110
.
PrzezjakiśczasusiłowanozastąpićcywilizacjęterminemDuspołecznienie”.Postu-
lowałtoRomualdŚwierzbiński,zestawiającobienazwywdzieleHistoryacywilizacyirzym-
skiejczylirozwójuspołecznieniarzymskiego(1849).WkolejnejpracyŚwierzbińskipoprzestał
jużnawyłączniepolskiejnazwiezawartejwtytuleRozwójuspołecznieniarzymskiego(1870).
Propozycjatasięnieprzyjęła.Niepowodzeniewyjaśniałaówczesnaencyklopedia:DTłuma-
czenietakiepodwzględemleksykalnemposiadazaletęszerszegozakresu,niżwyrazpier-
wotny,którybudziwumyślewspomnieniahistoryijednegotylkostarożytnego,nieistnie-
jącegoobecnienarodu;lecznieoddajecałkowitejtreścitegopojęcia,jakiesięwytworzyło
zrozumowańhistoryozoficznychidociekańhistorycznychnaszegowieku.Więcwyraz
obcycywilizacya,mimowadliwościswojej,niedałsięwyrugowaćzmowynaszej”
111
.
FryderykHenrykLewestam,autorhasłaCywilizacyjazamieszczonegow1861r.
wEncyklopedyjipowszechnejOrgelbranda,niemiałjużwahańpodobnychjakŚwierzbiński
izdefiniowałcywilizacjęjakoDpostępowewykształcenieobywatelipaństwa,zmierzającedo
dobrobytufizycznegoimoralnegoipodtymwzględemstanowikontrastzestanemnatury,
czylistanemludziwspołecznośćuporządkowanąnieujętych”
112
.
WRosji,wtymsamymmniejwięcejczasie,podobniejakwPolsce,usiłowano
zastąpićcywilizacjęrodzimymterminemgrażdanstwiennost),wyprowadzająctęnazwę
zpojęciamiejskości-grażdanstwo,awięctworząckalkępodobnądołacińskiegopojęcia
cywilizacjiwyprowadzonegozcivitas.Ostateczniejednak,podobniejakwPolsce,zwycię-
żyłacywilizacija.Nazwaprzyjęłasięnatomiastbezproblemowowjęzykuczeskimjakocivi-
lisacezpewnościąjeszczeprzed1862r.,skorowtymżerokuukazałsięzawierającyodpo-
wiedniehasłoSlovniknaučnyFrantiškaRiegera,gdzienawiązywanodowcześniejszego
użyciategosłowa
113
.
ByłobyrzecząciekawąprzeprowadzićbadaniemomentupowstaniaterminuDcywili-
zacja”,podobniejakDkultura”,irozwojuichznaczeńwewszystkichjęzykacheuropejskich,
cojednakprzekraczaramyimożliwościtejksiążki.
108
N.Elias,Oprocesiecywilizacji,tłum.T
.Zabłudowski,K.Markiewicz,Warszawa2011,s.77-78;zob.analogiczny
tekstwwydaniuskróconymiwtłumaczeniutylkoT
.Zabłudowskiego,PrzemianyobyczajówwcywilizacjiZachodu,Warszawa
1980,s.7-8.
109
S.B.Linde,Słownikjęzykapolskiego,t.I,reprint,Warszawa1994,s.343.
110
AnglomaniaweFrancyi,DPustelnikLondyńskizUlicyPikadilli”1822,t.1(IV),s.111.
111
Cywilizacya,s.613.
112
F.H.L[ewestam],Cywilizacyja,w:Encyklopedyjapowszechna[Orgelbranda],t.VI,Warszawa1861,s.108-109.
113
F.L.RiegerSlovniknaučný,red.J.Malý,Prague1862,s.144.
