Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
52
DEFINIOWANIEEUROPY
angielskiegow1767r.AdamFerguson,którywjednymzeswychesejówuważałjązaDindy-
widualnepostępyoddzieciństwadomęskości”,atakżeuwzględniałDcałegatunkiludzkie
przechodząceodprymitywudocywilizacji”
98
.
Wangielszczyźniedługoutrzymywałasięniepewnośćcodoużyciategosłowa.
SzkockipamiętnikarzibiografJamesBoswell,opisującpracępionieraleksykografii
SamuelaJohnsona,pisałonim:DZnalazłemgozajętego,gdyprzygotowywałczwarte
wydaniefoliojegoSłownika.Nieuwzględniłcywilizacji,atylkocivility(ogładę).Zcałym
dlaniegoszacunkiem,uznałemcywilizacjęwyprowadzonązesłowa«cywilizować»jako
(pojęcie)lepszewsensieprzeciwstawieniagobarbarzyństwu”
99
.
Międzynarodowegoupowszechnieniapojęciacywilizacjidokonaligłówniefrancuscy
myślicieleoświecenia,dziękidominującejwówczasrolijęzykafrancuskiegonadworach
iwśródelitintelektualnychEuropy.Wolter,zachwyconywielkimdziełemAdamaSmitha
Obogactwienarodów,miałsięwyrazić,żeDspoglądamykuSzkocji,szukającwniejwszyst-
kichwielkichideicywilizacji[Nousnoustournonsversl)Écossepourtrouvertoutesnosidées
surlacivilisation]”
100
.
KontrrewolucjonistaLouisdeBonald,uważanyzapionierasocjologiiipolitologii,
przyczyniłsiędopowiązaniaterminuzregułamiprawaimoralności,pisząc,żeDcywilizacja
todoskonalenieprawaiobyczajów”
101
.
W1828r.francuskihistorykipolitykFrançoisGuizot(1787-1874)wygłosił
wCollègedeFrancecyklwykładówpt.DHistoriacywilizacjiwEuropie,począwszyod
upadkuImperiumRzymskiego”,wydanychnastępniewformieksiążkowej
102
.Uważał,że
Dcywilizacjapolegawswejistocienadwufaktach-narozwojuspołecznymiumysłowym,
narozwojuuwarunkowaniazewnętrznegoiogólnegooraznaturywewnętrznejiosobistej
człowieka,słowemjesttoudoskonaleniespołeczeństwaiczłowieczeństwa[leperfectionne-
mentdelasocietéetdel)humanité]”
103
.
Wiemyjuż,żeGuizotuznałcechycywilizacyjneEuropyzaczynnikłączącywszystkie
jejspołecznościinarody.WswejHistoriicywilizacjiwEuropiepisałzprzekonaniem:DIstnieje
więccywilizacjaeuropejska,którejobrazprzedstawićzamyślam”
104
.AleGuizotwywarł
wpływnietylkonarozumieniecywilizacjiwewłasnymkraju,weFrancji,lecztakżewAnglii,
piszącHistoiredelaciviliztiond)Angleterre(Historiacywilizacjiangielskiej,t.I-II;1828).
CywilizacyjnąwielkośćEuropytworzyjednakuGuizotanadewszystkoFrancja:
Dsądzę,iżbezpochlebstwarzecmożna,żeFrancyabyłaśrodkiem,ogniskiemcywilizacyi
europejskiej.Zbytecznąbyłobyrzeczążądać,byzawszeiwewszystkichkierunkachszłana
czelenarodóweuropejskich.Iowszem,wniektórychepokachwyprzedziłyjąinnenarody,
np.Włochycodosztukpięknych;codoinstytucyjpolitycznychAnglia.Może,codoinnych
widoków,wpewnychchwilachznalazłybysięinnekraje,którejąprzewyższyły;leczkażdy
98
A.Ferguson,EssayontheHistoryofCivilSociety,London1782,part1,s.2[PDF-archiwumW.L.].
99
J.Boswell,cyt.za:OED,t.III,s.257.
100
Cyt.za:C.Bonal,PourquoilesFrançaisaimentl)Ecosse,zob.PFE.
101
Cyt.za:L.deBonald,Théoriedupouvoirpolitiqueetreligieux,zob.LDB.
102
F.Guizot,HistoiregénéraledelacivilisationenEurope.
103
Cyt.za:Cywilizacya,s.613-614.
104
[F.]Guizot,DziejecywilizacyieuropejskiejodupadkuCesarstwarzymskiegozachodniegodorewolucyifrancuskiej,
tłum.F.Bentkowski,Warszawa1842,s.1-2.Przekładtencechujesięopuszczeniamifragmentów,zdaniemtłumacza,mniej
ważnych.Por.idem,HistoiredelacivilisationenEuropedepuislachûtedel)empireromain,wyd.6,Paris1851,s.5.
