Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
3.Naukipomocniczedlamediewisty
Wpodręcznikachdyplomatyki–wzależnościodokresuiregionu,które
dokumentyomawiają–wyróżniasiękilkatypówpodziałówdokumentów.
Najogólniejmożemywyróżnićnastępujące:1)zewzględunatreśćiformę
dokumentu;2)zewzględunastanzachowania;3)zewzględunawiary-
godność.Wramachpierwszegopodziałumożemywyróżnić:a)dyplomy,
b)dokumenty,c)instrumentynotarialne,d)mandaty,e)listy,f)doku-
menty-aktasądowe(m.in.libelli).Dyplomytouroczystedokumenty,np.
przywilejlokacyjnymiasta.Instrumentynotarialnetodokumentywysta-
wianewformieprotokołuobiektywnego(tj.w3osobieliczbypojedynczej)
iuwierzytelnianeznakiemipodpisemnotariusza.Mandatytopisma-po-
leceniawładzzwierzchnich(papieży,cesarzyczykrólów)dlapodległych
imurzędników.Nazwapochodziodłacińskiegosłowamandamus(pole-
camy,nakazujemy),którenajczęściejpojawiałosięwmandacie.Listy,na-
wetuwierzytelnione,niesądokumentamisensustricto,alezewzględuna
formę,azwłaszczanapodobieństwowzakresieformularza(zob.dalej),
sąbadanezapomocąmetod,któreoferujedyplomatyka.Dokumenty-ak-
tasądowe(libelli)różniąsięodpozostałychdokumentówprzedewszyst-
kimrozbudowanąformą;dokumentytezawierająopisy(protokoły)wielu
działańsądowych,np.przesłuchańświadków,idlategoczęstoprzyjmują
postaćksięgi.
Zewzględunastanzachowaniamożemywyróżnićdwieformy:oryginał
ikopię.Oryginałtodokumentuwierzytelniony,zachowanywformie,jaką
nadałamukancelaria.Niekiedykancelariawystawiałakilkaoryginałów
dlaodbiorcy,aczasamiwystawiałatzw.oryginałwtórny(niem.Neuaus-
fertigung).Oryginałwtórnybyłpowtórzeniempierwotnegooryginału;
wystawianogoniekiedykilkalubnawetkilkanaścielatpowygotowaniu
oryginałupierwotnego.Oryginałwtórnyczasamiróżniłsiętreściąodory-
ginałupierwotnego:uaktualnianoniektórepostanowieniawcześniejszego
dokumentu,atakżedodawanonowychświadków,zachowującpierwotną
datęipierwotnemiejscewystawienia.To,żemamydoczynieniazorygi-
nałemwtórnym,możemyustalićdopieronapodstawieanalizyświadków,
ewentualnienapodstawieniektórychcechzewnętrznych.Kopiatoodpis
oryginałulubjegokopii.Formairodzajkopiimajądużeznaczeniedlaba-
dańnadautentycznościądokumentu.Wyróżniamynastępującekopielub
zbiorykopii:a)kopianaśladowcza,b)vidimus,c)transumpt,d)regesty
kancelaryjne(metryka),e)kopiariusze,f)kopianaukowa.Kopianaśla-
dowczatotakakopia,wktórejstaranosięodwzorowaćniektórecechy
zewnętrzne(zob.dalej)oryginału.Kopienaśladowczenajczęściejstosowano
wprzypadkudokumentówpapieskichicesarskich,zarównozewzględu
narangętychdokumentów,jakizewzględunato,żedokumentypa-
pieskieicesarskieróżniłysiędośćznaczniewyglądemzewnętrznymod
60
