Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Rozdziałdrugi.DefontibusiurisRomani–oźródłachprawarzymskiego
51
Cicero,Delegibus3,3,8:Iurisdisceptator,quiprivata
iudicetiudicariveiubeat,praetoresto.Isiuriscivilis
custosesto.Huicpotestatepariquotcumquesenatus
creveritpopulusveiusserit,totsunto.Regioimperio
duosunto[ł]Ollissaluspopulisupremalexesto.
nTen,ktobędzieodpowiedzialnyzastosowaniepra-
wawprocesiepomiędzyjednostkamiprywatnymi,
topretor.onbędziestrażnikiemprawaobywatel-
skiego.Iniechbędzietylupretorówposiadających
tesameuprawnienia(kompetencje),ilupowołanie
uznazasłusznesenatlubludrzymski.Iniechbędzie
dwóchurzędników,którympowierzonazostanie
władzanajwyższa[ł].Dobroibezpieczeństwo
luduniechbędądlanichnajwyższymprawem”.
•Zkoleipretordlaperegrynówniemusiałstosowaćnormiuscivile,któryminie
byłzwiązanyi,oceniającspór,mógłsięgnąćdonormwłaściwychdlacudzoziem-
ców(iusperegrinorum)lubdozwyczajówwspólnychróżnymspołecznościom
(iusgentium;Fpor.:cz.I,r.1,pkt2.1.3).Jurysdykcjapretoradlaperegrynówopie-
rałasięwyłącznienaprzyznanejmuwładzy(imperium),takwięcpostępowanie
przedjegourzędemniebyłoograniczoneschematami.Pretordlaperegrynówmiał
więcmożliwośćkształtowaniagotak,abyjaknajlepiejsłużyłourzeczywistnieniu
spornychprawstron,tworząciprzyznającskargęnieznanąiuscivile.Wtenspo-
sóbukształtowałasięnowaformarzymskiegoprocesuprywatnego,opartana
formule(formula),wktórejpretor,napodstawietwierdzeństron,samokreślał
programprocesowy,wiążącydlasędziego0Procesów,określanyjakoformu-
larny(agereperformulas),napodstawieuchwalonejok0połowyIIw0p0n0e0lex
Aebutia,stałsięprocesemdostępnymdlaobywatelirzymskich;Fzob.:cz.IV
,
r.2,pkt10.odtegoteżmomentuprawopretorskie,zarównowpraktycepretora
dlaperegrynów,jakipretoramiejskiego,rozwijałosięintensywniej.Wprocesie
formularnym,konkurującymwokresiepóźnorepublikańskimzdawnymprocesem
legisakcyjnym,pretorwpierwszejfazieprocesu,określanejjakofazainiure,badał
kwestieprawne,zaśnakoniecstwierdzał,czystronieprzysługiwałśrodekochrony
prawnej,czyteżnie.Wtymdrugimprzypadkupretormógładhoctakąochronę
przyznać,tworząc,woparciuosweimperium,potrzebnyśrodekprocesowy(actio
infactum,exceptio).Wtensposóbnastępowałfaktycznyrozwójprawanadrodze
„praktykisądowej”
,bowiemnowesytuacje,niemająceuprzednioochrony,uzy-
skiwałyją,zaśuznaniezasadnościtakiejochronywkolejnych-takichsamych
lubzbliżonych-przypadkachprowadziłodoformowaniasięgrupyregułwła-
ściwychdladanejsytuacji,awreszciedopowstanianowejinstytucjiprywatno-
prawnej(natematrozwojuprocesuprywatnego;Fzob.:cz.IV
,r.2,pkt4).
40202030Liczbapretorówbyłazmienna.WIw.p.n.e.byłoich8,wczasachGajusza
JuliuszaCezara-16.Wokresiepóźnorepublikańskimiwokresiepryncypatupowoła-
notakżenoweurzędypretorskiedlaściśleokreślonychspraw,któredanypretormiał
rozpatrywaćwpostępowaniukognicyjnym(cognitioextraordinem;Fzob.:cz.IV
,r.2,
pkt11).Wszczególnościchodzituo:
•pretorawłaściwegowsprawachzwiązanychzopieką(tutela)-praetortutelarius
(tutelaris),
