Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
50
Częśćpierwsza.Powstanieirozwójprawa
402010100Legesprzezdługiczasbyłyniezwykleważnymźródłemprawastanowionego.
Zczasemjednakpunktciężkościtworzenianowychrozwiązańprawnychprzesunąłsię
namagistraturyrzymskie,następniezaśnasenaticesarza.Działalnośćustawodawcza
zgromadzeńsłabławokresiepóźnorepublikańskim,ażwreszciezanikławpoczątkach
cesarstwa.Ostatniaznanalexrogatatolexagrariauchwalonaw96r0n0e0,zapano-
waniacesarzaNerwy.
402020Prawopretorskie(iuspraetorium)
40202010NapodstawiejednejzlegesLiciniaeSextiae(367r0p0n0e0)utworzonyzostał
urządpretoramiejskiego(praetorurbanus),któregozasadniczymzadaniembyło
sprawowaniejurysdykcji(iurisdictio)wprocesieprywatnym(Fzob.:cz.IV
,r.2,
pkt1)15wprzypadkachsporówpomiędzyobywatelamirzymskimi0W242r0p0n0e0
porazpierwszywspominasięopretorzedlacudzoziemców(praetorperegrinus),
zwanychhominesperegrini,czyliourzędnikupowołanymdoudziałuwrozstrzy-
ganiuzarównosporówpomiędzycudzoziemcami(iurisdictiointerperegrinos),
jakisporów,gdziejednązestronbyłcudzoziemiec,drugązaśobywatelrzymski
(iurisdictiointerRomanosetperegrinos).Pretorzywyposażenibyliwewładzęokre-
ślanąjakoimperium16.
40202020Urządpretoramiejskiegozostałpowołanydlastosowaniaprawaobywa-
telskiego(iuscivile)iprawotopretorawiązało.Wzakresienajstarszegoprocesu
wsprawachprywatnych,czyliprocesulegisakcyjnegooznaczałoto,żepostępowanie
toczyłosięnadalwedługokreślonychwiuscivileschematów(legisactiones)ipre-
tor,powysłuchaniustron,decydowałjedynie,któryschematmożebyćwdanym
przypadkuzastosowany.Niemiałwięcmożliwościjegomodyfikacji;Fzob.:cz.IV
,
r.2,pkt9.
15Pretorzy(miejscyidlaperegrynów)przewodniczylitakżetrybunałomkarnym,zwanymquaestiones
perpetuae.Porazpierwszydopuszczonotojednakdopierow2.poł.IIw.p.n.e.powydaniuw149r.p.n.e.lex
Calpurniapowołującejquaestioderepetundis.Pretorzyprzewodniczylitakżetrybunałomkarnym,zwanym
quaestioneextraordinariae.
16Rzymskiemagistraturyzwyczajnedzieliłysięnawyższe(konsulowie,pretorzy,cenzorowie)iniższe
(kwestorzy,edylowie,urzędnicypomocniczy).Urzędnikomwyższymprzysługiwaławładzawyższa(im-
perium),zaśniższym-władzaniższa(potestas).Niektóreurzędybyłyurzędamikurulnymi(konsulowie,
pretorzy,edylowiekurulni),cooznaczało,żesprawującyteurzędyurzędnicykurulniwczasieurzędowania
zasiadalinakrześle(sellacurulis),którebyłosymbolemichwładzyurzędowej.Urzędnicyzwyczajniwybie-
ranibylikolegialnie(codozasadypodwóchwtymsamymczasie)naokreślonyczas(kadencjatrwałarok).
Urzędnikównadzwyczajnychpowoływanowprzypadkachuzasadnionychprzezokoliczności(dyktator,
interrex,trybuniwojskowizwładząkonsularną).Pretorjakomagistraturawyższa,zwyczajnaikurulna
wyposażonybyłwimperium,dziękiktóremumógłzarównowydawaćrozkazy,jakistosowaćsankcjewprzy-
padkuniezastosowaniasiędonich.Imperiumobejmowałotakżeuprawnieniedozwoływaniazgromadzeń
ludowych(iusagendicumpopulo)orazzarządzaniaposiedzeńsenatu(iusagendicumpatribus).Pretorzy
wraziepotrzebypełniliteżfunkcjewojskoweicywilnewzastępstwiekonsulów.Samterminpraetorpocho-
dziodterminupraeire,czylityle,coniśćprzodem”
.Wliteraturzepodkreślasięwojskowągenezętegourzędu.
Zob.więcej:T.CoreyBrennan,ThePretorshipintheRomanRepublic,NewYork-oxford2000,passim.
