Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
48
DEFINIOWANIEEUROPY
atakżefunkcjonującemiędzyposzczególnymiludamikontaktymiędzykulturowe.Autor
doszedłdotychwnioskówposeriipodróżybadawczychpoAmeryce,AfryceiAzji,po
którychopublikowałażkilkadziesiąt(!)monografiiocharakterzeetnologicznym,psycho-
logicznymikulturoznawczym.Przezzestawieniekulturazjatyckichzeuropejskąstarał
siędowieść,żebezwzględunaróżniceistniejącemiędzynimimająonecharakteroparty
natychsamychuniwersalnychpodstawach.Najważniejszepodtymwzględemwydajesię
jegoopulikowanew1901r.dwutomowedziełoDerMenschheitsgedankedurchRaumund
Zeit(Idealudzkościwprzestrzeniiczasie)
82
.Poporównaniukulturazjatyckich,amerykań-
skichiafrykańskichzeuropejską,Bastianuznał,żekulturycałegoświatazawierająwsobie
tesamenajistotniejszeielementarneidee(Elementargedanken).Zgodniezjegopoglą-
damiróżnorodnekulturyczyDideeludowe”(Völkergedanken)stanowiąraczejregionalne
odmianytychsamychpodstawowychideiniżideeodrębne.Takipunktwidzeniazpewno-
ściąutorowałdrogędonowoczesnego,uniwersalistycznegopojmowaniakultury,silnie
różniącegopodejścieBastianaodwielunacjonalistyczniezorientowanychniemieckich
badaczykulturyprzekonanychoodrębnościiwyższościkulturyeuropejskiej,azwłaszcza
niemieckiej,nadinnymi.
PoBastianiewieluhistorykówiantropologówkultury,jakomawianywinnym
miejscuAnglikEdwardBurnettTylorczyamerykańskietnologLewisHenryMorgan,
poszłodrogąpojmowaniakulturywduchuuniwersalistycznym.Wśródniezliczonychprób
takiegojejzdefiniowaniazwracauwagęmodelowawręczdefinicjategotypuaustralijskiego
psychologadziałającegowNowejZelandii,RalphaPiddingtona(1906-74):Dkulturaludzi
możebyćokreślonajakoogólnasumaichwyposażeniamaterialnegoiintelektualnego,
którezaspokajaichbiologiczneispołecznepotrzebyorazadaptujeichdośrodowiska”
83
.
Swoistedefiniowaniekulturywsensieuniwersalistycznym,rozumianymjakointer-
nacjonalizmkulturowy,tworzylimarksiścibyłegoblokusocjalistycznego.Wokresiestali-
nizmurozumieliprzeztopojęcieinternacjonalistycznąjednośćklasową,wykluczajączniej
jednakzgołanieuniwersalistycznieciemiężycieliklasyrobotniczej,czyliburżuazję.Stąd
BolszajaSowietskajaEnciklopedijadzielirozumieniekulturynadwaróżnedziałyietapy
rozwojoweorazodpowiadająceimteorie:epokęprzedmarksistowską,rozważanąpospołu
zpóźniejsząniemarksistowską,orazepokęmarksowsko-leninowską
84
.
Typowyprzykładortodoksyjnejdefinicjimarksowsko-leninowskiejznajdziemy
wsłownikachiencyklopediachradzieckich,atakżewpodobnychwydawnictwachkrajów
poddominacjąradziecką,takjakwSłownikujęzykarumuńskiegookresustalinowskiego:
Dogółwartościmaterialnychiduchowychkreowanychprzezludzkośćwprocesiepracy
uspołecznionej,rozwijanychnaprzestrzeniwieków”.Taczęśćdefinicjiniebudzizastrzeżeń
idopieroilustrującyjąprzykładwziętyzprzemówieniaGheorghiu-Deja,IsekretarzaRu-
muńskiejPartiiKomunistycznej,wyjaśniajejrzeczywistyideologicznyzakres:DDoświad-
czenieiwsparcieZwiązkuRadzieckiegopomaga[ś]wbudowaniukulturyprawdziwie
ludowej,wzwalczaniubezwzględnąwalkąwpływówideologiiburżuazyjnej,wtworzeniu
82
A.Bastian,DerMenschheitsgedankedurchRaumundZeit,t.I-II,Berlin1901.
83
R.Piddington,AnIntroductiontoSocialAnthropology,Edinburgh1950,s.3-4.
84
БольшаяСовескаяЭнциклопедия,т.13,Москва1973,s.594-595.
