Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
40
DEFINIOWANIEEUROPY
wprzezwyciężaniuszerokorozumianychniesprzyjającychwarunków,rozmaitychprze-
szkódczywręczciężkichpróbcywilizacyjnych(ordeals).Ważnaokazujesięwówczasumie-
jętnośćgromadzeniadoświadczeń,wyciąganianaukzwłasnejhistorii,wykorzystywanych
potemprzezkolejnepokoleniawcoraztonowychsytuacjach.Łatwojednakzauważyć,
żetesamelubpodobnetrudnościiprzeszkodymogąbyćdlajednegoludubarierąniedo
pokonania,podczasgdydlainnego-czynnikamiinspirującymiiprzyspieszającymirozwój,
gdypokonanieniespodziewanejprzeszkodyczykryzysudajenowedoświadczenie,nowe
umiejętności,atakżepewnośćsiebie,corazemułatwiauporaniesięzkolejnymirafami
rozwojowymi.
Wśródczynników,którepotencjalniemogąstymulowaćrozwójiktóreskutecznie
wykorzystaliEuropejczycy,Toynbeewyróżniam.in.:
-bodziectrudnegoterenu–stimulusofHardCountries;jakpisze,Dwszelkałatwość
jestzabójczadlacywilizacji”-easeisinimicalforcivilization
52
;
–bodziecnowopozyskanychterenów-stimulusofNewGround,znajdowanyjuż
symboliczniewbiblijnympodaniuoAdamieiEwiewygnanychzrajuizmuszonychdo
przystosowaniasiędonowychwarunkówżycia,alespotykanywniezliczonychprzykła-
dachwrealnejhistorii,jakpodbójBrytaniiprzezplemionaanglosaskieczyczęściBałkanów
przezplemionaBułgarów;
–bodziecodpornościiumiejętnościprzeciwstawieniasięgwałtownyminiespodziewanym
ciosom-stimulusof(sudden)blows;przykłademmożebyćodbudowakrólestwaAngliipo
podbojuwikingówprzezAlfredaWielkiego,którywbrewdramatycznymokolicznościom
wywindowałnawysokipoziomangielskąkulturę;braktakiejumiejętnościilustrujeklęska
Wercyngetoryksa(Vercingetorix)iGallówpoinwazjiJuliuszaCezara;
–bodziecodpornościnazewnętrznenaciski-stimulusof(external)pressures,towśród
niezliczonychprzykładówdziejowychprzetrwanieżydowskiejdiasporymimobrakuwłas-
negopaństwa,utrzymaniesiępodstawkulturypolskiejwbrewgermanizacjiczyrusyfikacji
okresuzaborówalbowalkaorodzimyjęzykwszkołachwalijskich;
–bodziecrepresjiipenalizacji–stimulusofpenalizations,stosowanywcelach
umocnieniaswejpolitycznejikulturowejegzystencjiprzezspołecznościdominującenad
innymi,jakRzymianiewpewnychokresachprześladującyiokrutniekarzącychrześcijan;
AnglicywIrlandiiczyreżymStalinanaUkrainie,wywołującysztucznygłódwpodległych
imspołecznościach,byłatwiejjepodporządkować;rządHiszpaniinasyłającypolicjęna
punktywyborczewtrakciereferendumniepodległościowegowKatalonii.
UwzględniateżToynbeerolęwybitnychprzywódców,atakżeprzypadku,Dnieprze-
widywalnegoczynnika”(unpredictablefactor).Jestrzecząoczywistą,żewwielumomentach
historiiEuropy,inietylkoEuropy,właśniewybitnyprzywódcadecydowałohistoriiswego
luduczynaroduzprzykładamiAleksandraMacedońskiego,KarolaWielkiegoczyLecha
Wałęsynaczele.PrzypadektakijakniespodziewanaśmierćAttyli,awkonsekwencjibrak
uzdolnionegoprzywódcyiwynikłeztegosporymiędzyjegonastępcami,uwolniłEuropę
odnajazduHunów.Zkoleizastójwekonomii,sztuceiarchitekturzeeuropejskiejXIVw.
wystąpiłporównienieprzewidywalnymwybuchuwielkiejepidemiiwśredniowieczu,gdy
kilkazarażonychszczurówprzeniosłonalądbakterieDczarnejśmierci”zestatkuprzyby-
52
J.A.Toynbee,AStudyofHistory,abridgedbyD.C.Somervell,London-NewYork-Toronto1956(1946),s.88;
idem,Studiumhistorii,skrótD.C.Somervell,tłum.iprzedm.J.Marzęcki,Warszawa2000,s.94.
