Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Czygeografiarządzihistoriąikulturą?
37
Pionierhistoriisztuki,JohannJoachimWinckelmann,dostrzegałwpływpołożeniadanego
terenuijegoklimatunacharakterlokalnejsztukiwswymsławnymdzieleDziejesztuki
starożytnej(GeschichtederKunstdesAlterthums,1764).Wpoł.XVIIIw.kwestiaweszłado
mniejznanejseriiwykładówImmanuelaKanta.RozwinąłonteorięVareniusaiinnych
deterministówgeograficznych,dającichkoncepcjomgłębszefilozoficznepodstawy.Jego
poglądygeograficzne,wyrażanewcykluwykładówwlatach1757-92wKrólewcu,były
długoniedoceniane,gdyżdawanopriorytetjegoetyce.Dopieropóźniejdocenionotęstronę
jegowiedzy,którąKantpodwrażeniemposzerzającejsięgeograficznierzeczywistościludz-
kiejtraktowałjakowyjątkowoistotną.Znajdujemytuważnepoglądyokreślającezależności
kulturyeuropejskiejoduwarunkowańgeograficznych,nietylkowewnętrznych,lecztakże
sięgającychnowoodkrytychkontynentów(choćpamiętamy,żezajegożycianiebyłjeszcze
znanyinteriorAfrykiiAustralii).WielkązasługąKantajestujawnienieiintelektualne
uzasadnienierealnegowpływuśrodowiskaprzyrodniczo-geograficznegonazmianyantro-
pologiczneiwszerszymujęciukulturowo-obyczajoweposzczególnychludów.Coprawda,
jegorozważaniaztegozakresudziśmożnabyuznaćzanaiwnewszczegółach:nieznał
jeszczeistotnych,aprzyszłychodkryćnaukprzyrodniczych.Natomiastsamopostawienie
tychkwestiijestwyjątkowąwartościąwpostępiemyśliludzkiej.Kantbyłzresztąświadomy
swychniedoskonałości,gdywrozdzialeOprzypadkowychprzyczynachpowstaniaróżnych
raspisał:DNiezależnieodtego,jakiprzyjęlibyśmysposóbwyjaśnianiaróżnorodnościras
napowierzchniZiemi,największatrudnośćpoleganatym,żewpodobnymśrodowisku
iwpodobnychwarunkachklimatycznychnieżyjąprzecieżludzietejsamejrasy[ś].Opis
przyrody[stanprzyrodyobecnie]jestdaleceniewystarczający,żebywskazaćprzyczyny
różnorodnościpodgatunków.[ś]trzebaodważyćsięstworzyćtakąhistorięprzyrody,która
stanowiłabyoddzielnąnaukęibyłazdolnastopniowoprzejśćodpoglądówdoprzekonań.
Geografiafizycznazapowiadanaprzezemnie[ś]należydotychidei,jakieprzysporzyłymi
pożytkuwakademickimnauczaniu,któremogęnazwaćwstępnymćwiczeniemwpoznaniu
świata”
47
.KantjestrównieżautoremAntropologiizpragmatycznegopunktuwidzenia(Die
AnthropologieinpragmatischerHinsicht,1796lub1797),gdzieanalizowałtypyspołeczności
ludzkich,począwszyodczasówantycznych
48
.
KrótkopoKanciepragmatycznywpływśrodowiskageograficznegonakształt
icharakterludzkościstałsięprzedmiotempracdwóchmyślicieliniemieckich:Alexandra
vonHumboldtaiCarlaRittera.Obajuchodzązatwórcówgeografiiregionalnej.Humboldta
interesowałaprzedewszystkimbiologicznaifizycznastronakontekstugeograficznegodanej
cywilizacji,podczasgdyRitterawwiększymstopniustronaantropocentryczna,wczymbył
bezwątpieniapodwpływemKanta.ZHumboldtemłączyłogopodobneprzekonanie,że
rzeczywistośćfizycznaopierasięnaprawachnaturalnych,nawetjeśliniesąjeszczerozpo-
znanedokońcaprzezczłowieka.Ritterwmłodościzamierzałbyćhistorykiem,cookre-
śliłopotemjegostosunekdogeografii,wktórejwidziałważnyelementkształtującydzieje
ludzkie.Stałsięautorempotężnegowzałożeniach,nieukończonegodziełaDieErdkunde
imVerhältniszurNaturundGeschichtedesMenschen(Ziemioznawstwowstosunkudo
przyrodyihistoriiczłowieka).Pracapowstawałaetapamiwlatach1817-59.Jejpodtytuł
47
I.Kant,Dziełazebrane,t.I,red.M.Jankowski,T
.Kupś,Toruń2010,s.873-875.
48
I.Kant,Antropologiawujęciupragmatycznym,tłum.P
.Sosnowska,E.Drzazgowska,Warszawa2005.
