Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
26
WojciechOrganiściak
wychiinnychobowiązkówpublicznychmieszkańcówmiasteczekwWielkim
KsięstwieLitewskim,wktórychzniesionomagdeburgie,orazzagwarantowa-
niemiędzyinnymitego,żesporymiędzymieszkańcamibędąrozstrzygalista-
rostowie,zmożliwościąapelacjiwprzypadkulustracjidokomisjiskarbowej,
awsprawachinnych1doasesorii.Skrzetuskiakcentowałtakżepotrzebęza-
pewnieniamieszkańcomtychmiastprawawłasnościiwolnościzajmowaniasię
handlemorazrzemiosłem.WodniesieniunatomiastdomiastnależącychnaLi-
twiedodóbrstołowych,wktórychzniesionomagdeburgie,wyjaśniał,żemiały
podlegaćzarządowiisądomadministratorówkrólewskich.Jeślichodziomia-
staszlacheckie,toprzypominał,żeoddziedzicówzależałodalszeutrzymywa-
niemagdeburgii,aletylkowzakresiewewnętrznegonporządkuipotocznego
sąduswychmieszczan,[ł]niewdającsięnigdywsądzenieustronnychspraw
kryminalnych”35.ZdaniemSkrzetuskiego,takiesamepowody,jakwWielkim
KsięstwieLitewskim,przemawiałyzazniesieniemmagdeburgiiwKoronie,
gdzie1kujegozdziwieniuiniezadowoleniu1niezdobytosięjednaknaten
krok.Pijarujmowałtowbardzokrytycznychsłowach,takżewodniesieniudo
miejskiegoprawaiwymiarusprawiedliwości:n[ł]luboteżsamenieprzyzwo-
itościdawałysięczęstokroćidaiądotychczaswidziećwmiastachkoronnych,
zpowierzoneyciemnympowielkieyczęścimagistratom,exekucyidzikiego
iwwiekachbarbarzyńskichnapisanegoprawa,iednakowożdotądnicwtey
mierzeRzeczypospolitanieuchwaliła”36.Niewątpliwebyłtojedenzważniej-
szychgłosów,jakiewzakresiereformyprawaiustrojumiastpojawiłysięprzed
SejmemWielkim,ijedenzistotniejszychelementówprogramureformówczes-
nejRzeczypospolitej,jakiepostulowałautorPrawapolitycznegoł
PodsumowującrozważaniaSkrzetuskiegonatematobowiązującegoprawa,
wtymwmiastachdawnejRzeczypospolitej,należyprzedewszystkimzaak-
centowaćjegolicznekrytyczneocenydotychczasowegostanurzeczy,nawiązu-
jącedopostępowychmyślispołecznychiekonomicznychOświecenia.Wpod-
ręcznikuPrawopolitycznełpijarzawarłniemałopostulatówdotyczących
reformypolitykipaństwawobecmiastistanumieszczańskiegoorazreformy
prawaisądownictwamiejskiego.Godnauwagijestmiędzyinnymijegoostra
krytykaopartegonaśredniowiecznymprawiewymiarusprawiedliwości,nie-
jednokrotnieposługującegosiębarbarzyńskimipraktykami.Charakteryzując
źródłaprawamiejskiego,pijarpostulowałpotrzebęfundamentalnychzmian
wobowiązującymsystemiewduchuoświeceniowym,podkreślającprzytym,
żeprawamiejskiebardzozróżnicowane,wielokrotniezmieniane,niejednokrot-
niesprzeczne,słabodostępneiniezrozumiałe,winnyzostaćujednoliconeprzez
ichskodyfikowanie,wmyśltakichpostulatówideologówihumanitarystów
35W.Skrzetuski:Prawopolityczneł,T.2,s.1231124;VL,T.8,s.568.
36W.Skrzetuski:Prawopolityczneł,T.2,s.124.
