Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
36
Wprowadzenie
rozumiejakodeiktycznąnazwękierunkuartystycznegowXIXwieku,którytym
mianembyłokreślanyprzezsamychtwórców(Wilkoszewska1986,4).Innijednak
badaczetrzymająsiętradycjiodwrotnej,zapoczątkowanejwnaszejliteraturzeprzez
Sienkiewicza,któryw1881rokupodałdefinicjęregulatywnąobuterminów.Jejsens
jesttaki:terminnrealizm”oznaczaobecnąwsztuceodhomeryckichprapoczątków
tendencjędoprawdy,wodróżnieniuodtendencjidopiękna,aterminnnaturalizm”
oznaczanskrajnywyrazrealizmu”iodnosisiędopisarstwaZoli,ukazującegobez
intencjidydaktycznychprawdęożyciu,zcałąjegonpotwornościąiohydą”,samautor
zaśopowiadasięprzeciwkonaturalizmowiZoli,zaliteraturąndającązdrowie”,nnie-
rozszerzającązgnilizny”(Sienkiewicz1959,234,251,255).Podobnąkonwencjęprzy-
jąłStanisławOssowskiwksiążceUpodstawestetyki,wydanąw1933roku(Ossow-
ski1958,107-108),orazStefanMorawski(1961a,26;1971,221).Takierozumienie
rzeczonychterminówpopularnejestwhistoriisztuki57.Natomiastwliteraturze
światowejpodobnerozumienie‘realizmu)stosujeAuerbachwdzieleMimesis,której
przedmiotem,jaknapisałsamautor,jestnkompletnahistoriarealizmu”odHomera
poVirginięWoolf(Auerbach2004,48,520,527).LindaNochlinwksiążceRealism
akceptujestanowiskoAuerbachaiskupiasięnadziewiętnastowiecznymrealizmie
wmalarstwie,wktórymdostrzegacechęswoistą-świadomepragnienieutrwalenia
prawdyonaturze(Nochlin1974,62-63).Terminunnaturalizm”używajedynieprzy-
taczającpoglądyCastagnary)egoiZoli,jakoichsamookreślenie,iniewykorzystujego
wswojejwłasnejnarracji(Nochlin1974,31,53).
Jeszczeinnibadaczeobaterminyprzyjmująwznaczeniutypologicznymitraktująjako
synonimy.TakuczyniłnaprzykładErnstGombrichwdzieleArtandIllusion,cowięcej,
zakrestychterminówrozciągnąłwsteczdosztukigreckiejokresuklasycznego58.
Historykestetykimożeimusizdecydowaćsięnaktórąśztychtrzechkonwencji
językowych.WpracyoWitkiewiczuostatniazwymienionychmatęzaletę,iżWitkiewicz
używałobuterminówwymiennie,przetopotraktowanieichjakosynonimówniewyma-
gastosowaniakłopotliwychparafraz,jakiebyłybypotrzebnewobupozostałychprzy-
padkach.Toteżtrzymamsiętutrzeciejkonwencji.WcześniejuczyniłtakTadeuszDobro-
wolskiwdrugimtomieNowoczesnegomalarstwapolskiego(Dobrowolski1960,108).
Obaterminybyłyisąnadalużywanewznaczeniusztukiprzedstawiającejpraw-
dziwierzeczywistość,chociażżadenznichniewywodzisięodsłówoznaczających
prawdęwjęzykugreckimlubłacińskim,tj.άλήθειαiverum,azarazemkażdyznich
uwikłanyjestwrozmaitesensydodatkowe,któresprawiają,żesąonewieloznaczne.
57NaprzykładZofiaSztetyłłopiszeoportreciehellenistycznym,żejegoewolucjaprzebieganprzez
realistycznyportretfizjonomicznyażdoprzerysowanych,niemalnaturalistycznychwyobrażeń”(Sztetyłło,
1990,172).
58
GombrichwTeStoryofArtterminrealismodnosidoCourbeta(1983a,404),awArtand
Illusionczęściejużywarzeczownikanaturalismiprzymiotnikanaturalist,niżrealismirealist(Gombrich
1983b,113,118,182,185,274,276).Notabene,polskitłumaczwwiększościprzypadkówstosujeścisłe
ekwiwalentyleksykalnerzeczonychangielskichterminów,aledwukrotnieodnichodchodzi:Greek
illussionismprzekładanangreckinaturalizm”(Gombrich1981,145;Gombrich1983b,124),zaśapparent
truthfulnesnessprzekładanannapozórnaturalistyczne”(Gombrich1981,286;Gombrich1983b,246).
