Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
9.Uściśleniasemantyczne:realizm,naturalizm,weryzm,aleteizm,pulchryzm
37
Tęlukęleksykalnąwartowięcwypełnićterminemjednoznacznymiugruntowanym
etymologicznie.Słowonweryzm”jestjużwużyciuodponadwieku.Wprowadzone
zostałowroku1877wjęzykuwłoskim(verismo),naoznaczeniewłoskiegoliterac-
kiegonaturalizmuwsensieZoli(Żaboklicki1989,25,48).Wnaszympiśmiennic-
twiepierwszyużyłgo,właśniewtyminicjalnymwłoskimznaczeniu,CezaryJellenta
wartykulenZakapturzonyidealizm”,opublikowanymwroku1888wwarszawskiej
Prawdzie(Jellenta1888a,415).Potemupowszechniłsięontakżewhistoriisztuki,
wznaczeniuwiernegoidetalicznegoprzedstawianiarzeczywistości59.Skorotosłowo
jestjużzagospodarowane,topozostajedowykorzystaniajedyniederywatodsłowa
άλήθεια-naleteizm”.Terminutegoużywałbędęwznaczeniuestetykinormatywnej,
przyjmującejjakowartośćnadrzędnąprawdę,bezwzględunato,jakterminnprawda”
jestrozumiany60.
Zkoleiestetykęnormatywną,dlaktórejnajwyższąwartościąjestpiękno,będę
nazywałnpulchryzmem”(odłac.pulcher-npiękno”),bezwzględunato,jak‘piękno)
jestrozumiane61.
Estetykę,dlaktórejnajważniejsząwartościąjestekspresjatwórcy,nazywam
zaWładysławemTatarkiewiczemnestetykąekspresjonistyczną”,askrótowo-neks-
presjonizmem”(odłac.expressus-nwyciśnięty”),bezwzględunato,jakekspresjajest
rozumiana(Tatarkiewicz1972,116-117).
JaktopięknieukazałWładysławTatarkiewiczwHistoriiestetyki,zanimjeszcze
pojawiłosięsłowonekspresja”,pojęcie,zktórymwczasachnowożytnychzostałoono
związane,zawartebyłowinnympojęciu-mimesis,którenajpierwoznaczałowyraża-
nieuczućwrytualnychtańcachprzezkapłanów,apotemwyrażanieuczućprzeznaśla-
dowanieichprzejawianiasięwminach,gestachizachowaniuprzezmimówwteatrze
(Tatarkiewicz1985,29).Wmalarstwieukazywaniewyrazuuczućprzedstawionych
postacibyłoświadomymcelemwokresieklasycznym,naconiemadowodówbez-
pośrednich,bomalarstwogreckienieprzetrwałodopóźniejszychczasów,aleczego
59NaprzykładAnnaSadurskapiszeorozpowszechnieniusięwsztucecesarstwarzymskiegonportretu
werystycznego,bardzowiernieodtwarzającegorysymodela”(Sadurska1990,234).
60Termintenjestneologizmem,więcjegodefinicjajestprojektująca.Chociażverumialetheiabyły
ekwiwalentami,toichderywaty:nweryzm”inaleteizm”synonimaminiesą.Niejesttosytuacjaodosob-
nionawjęzykuestetyki.Wszaktechneiarsteżbyłyekwiwalentami,aichderywatówużywamywznacze-
niuróżnym,czegoświadectwemsątakiefrazy,jak:ntechnikajakosztuka”,ntechnikawsztuce”,ntechniki
artystyczne”itd.
61HegelwewstępiedoVorlesungenüberdieÄsthetikpisze,iżalternatywniewobecterminudieÄsthe-
tikpróbowanowprowadzićtermindieKallistik,coostateczniesięniepowiodło(Hegel1986,13).Ten
drugiterminwyprowadzonozgreckiegoκάλλος(npiękno”).Możnabybyłoskorzystaćztejinspiracji
iwprowadzićterminnkallonizm”,alegreckiterminuwikłanyjestwkonotacjeetyczne,odktórychwolny
jestrzeczonyterminłaciński,przetowydajesięonlepszy,pozatymnpulchryzm”lepiejpasujedosystemu
fonetycznegojęzykapolskiego.Nagrunciejęzykapolskiegonpulchryzm”jestneologizmem,alewjęzyku
angielskimzaistniałjużjegościsłyekwiwalentleksykalny-pulchrism(Waugh2013,1).Zaproponowana
przezemniedefinicjategoterminumacharakterprojektujący.Jestjeszczeinnebliskoznacznesłowołaciń-
skie-venustas-używaneprzezWitruwiusza,alepopierwsze,niepasujedopolskiegosystemufonetycz-
nego,apodrugie,zbytsilniekojarzysięzVenus,coimplikujerozmaiteniepożądaneznaczeniauboczne.
