Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
38
Wprowadzenie
świadectwemjestrozmowaSokratesazParrazjosemweWspomnieniachoSokratesie
Ksenofonta(Ksenofont1967,161).Natomiastdowodynaekspresjęprzedstawionych
postaciwrzeźbiegreckiejzawartesąwzachowanychdziełach(oryginalnychbądźczę-
ściejwrzymskichkopiach).Ideaekspresjiprzedstawionychwdzielepostacijestjedną
zideiźródłowychgreckiejkultury,skoroobecnajestjużwIliadzie62.ZkoleiArysto-
teleswPoetyce(Arystoteles1983,7)napisał,żemalarzPolignotdoskonalepotrafił
przedstawiaćcharaktery.CzterywiekipóźniejPliniuszwHistoriinaturalnejnapisał
retrospektywnąlaudacjęnacześćParrazjosa,którywwieluswychdziełachnadałtwa-
rzomnamalowanychpostacipełnięwyrazuipowtarzapowcześniejszychpisarzach,
którychdziełanieprzetrwałydonaszychczasów,żemalarztennamalowałludateń-
ski,ukazującjegozmienność,popędliwość,niesprawiedliwość,niestałość,azarazem
ustępliwość,łaskawość,miłosierdzie,chełpliwość,wyniosłość,pokorę,tchórzliwość
(Pliniusz1961,395).Problematykaekspresjiściślewiązałasięzproblematykąnaśla-
dowaniawygląduczłowiekaiodgrywaławantycznejmyśliosztuceogromnąrolę.
Pośredniowiecznejcezurzepowróciławsztucerenesansowej,aleodrodzeniusztuki
ekspresyjnejnietowarzyszyłarefleksjateoretyczna.Punktciężkościwestetycespo-
czywałnaopartejnawiedzynaukowejumiejętnościimitowanianaturyizarazem
przekazywaniaprzezdziełoideiogólnoludzkich.Zagadnienieekspresjipowróci-
łowdzielewspółzałożycielafrancuskiejakademiimalarstwairzeźby-CharlesaLe
BrunaMéthodepourapprendreàdessinerlespassions(Tatarkiewicz1991,369).Este-
tykaromantycznadokonałarozszerzeniarozumieniapojęciaekspresjinawyrażanie
wdzielesztukipsychikiartysty,nieprecyzującjednaktegonowegoznaczenia.Takie
niekonkretnerozumienieekspresjiprzejąłEmilZolaipołączyłzaleteizmem,czemu
dałwyrazwwielokrotniepowtarzanejdefinicjidziełasztukijakowycinkarzeczywi-
stościwidzianegoprzeztemperamentartysty.WitkiewiczprzejąłtęideęodZoli,także
nieprecyzującpojęciawyrazutemperamentuczyindywidualnościartystywdziele.
Wrazzespóźnionymspołecznymuznaniempostimpresjonizmuestetykanaturali-
styczna(aleteiczno-ekspresjonistyczna)wypartazostałaprzezestetykęekspresjiuwol-
nionejodcelówiluzjonistycznych.Problematykaekspresjijestwięcogromnieważna
dlaestetykiXIXiXXwieku,jednakwnaszejhistoriiestetykiniezostałaopracowa-
na.WładysławTatarkiewiczwDziejachsześciupojęćprzeprowadziłwzorcowąanalizę
historiiprzekształceńznaczeniaizakresusześciufundamentalnychpojęćestetyki,
wśródktórychjednakekspresjiniebyło63.
62WosiemnastejksiędzeIliadyzawartajestpięknaekfrazaświataprzedstawionegonatarczykutej
dlaAchillesaprzezHefajstosa.Wjednejzwieluscentamukazanychnniewiastypatrząchciwymokiem”
natańczącychmłodzieńców.UHomeraniemajeszczenawetsłowamimesis,ajestjużwyobrażeniedzieła,
wktórympostaciukazanesąwtakisposób,żewidzmożeodczytaćuczucia,któreznajdująwyrazwich
twarzach.Ideadziełaekspresyjnegowyprzedziłaokilkawiekówekspresyjnąsztukę,którapojawiłasię
dopierowokresieklasycznym(Homer2009,207-211).
63Krokiemwkierunkupogłębionegouzupełnieniategobrakuwpolskimpiśmiennictwiejestanto-
logiatłumaczeńnajważniejszychtekstówdotyczącychekspresjiwliteraturzeświatowejokresuprzełomu
XIXiXXwieku,podredakcjąizesejemwstępnymLeszkaSosnowskiegoSztuka-Twórczość-Artysta.
Wybórpismzflozofiekspresji(2011).
