Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
38
WaldemarParuch,JoannaChmura
wskalicałejEuropyŚrodkowej,zdynamizowałoaktywnośćelitspołecznych
zarównonaareniemiędzynarodowej,jakiwobecwłasnegoetnosu.
Władzepaństwbałkańskich,powyzwoleniusięztureckiejniewoli,zaczęły
stanowczowspieraćrozwójwłasnejkulturyopartejnatradycjiludowejizmi-
tologizowanejprzeszłości,organizowaćsystemoświatowyukierunkowanyna
edukacjęjedyniewjęzykulokalnymorazsprawowaćmecenatnadśrodowiskiem
literackimiartystycznym.Wtymcelutworzonoplacówkinaukowe,oświatowe
ikulturalneorazstaranosięoprzećkulturęwysokąnainspiracjachludowych.
Tożsamośćnarodówtegotypuwzmacniałytakżekonfliktyregionalneiwalki
lokalneorazwojnyświatowewXIXiXXw.Wwarunkachzagrożeniapaństwo
stanowiłoszczególneoparciedlaetnosu,gdyżzaczęłouchodzićzanajlepszego
obrońcęjegointeresówprzednajeźdźcami.
Wydarzeniamiprzełomowymidlaprocesunarodotwórczegobyłydwie
wojnybałkańskieorazWielkaWojna.Wpierwszymprzypadkubezpatrona-
tumocarstwpaństwabałkańskiepodjęłypróbęsamodzielnegouregulowa-
niaregionalnychproblemóworazuporządkowaniabałkańskiegośrodowiska
międzynarodowego,zawierającsiedemporozumieńsojuszniczychpolityczno-
-militarnych.DziałaniomdomówpanującychprzyświecałohasłoBBałkanydla
narodówbałkańskich”,alewojnyniedoprowadziłydoostatecznychrozstrzyg-
nięć,leczwywoływałypolaryzacjępaństwbałkańskich,któreprzybrałypostawę
klientystycznąwobectrójporozumieniaitrójprzymierza
41
.Tymsamymstały
sięstronamiwIwojnieświatowej,któraprzyniosładekompozycjępolityczno-
-terytorialną,obalenieporządkunaareniepolitycznejEuropyŚrodkowejoraz
odsłoniłasiłęwarstwplebejskich.Bezichbezpośredniegozaangażowanianie
dokonałybysięwydarzeniaonajwiększejdoniosłościhistorycznej.Wówczas
bezdyskusyjnieetnosstałsiędemosem,walczącymoswojeprawa,przysługu-
jącedotychczaswarstwomuprzywilejowanym.PonadtoupadekAustro-Węgier
zdezawuowałwszelkieprojektywysuwaneprzezelitysłoweńskie,chorwackie
iserbskiepolegającenaprzeprowadzeniureformwmonarchiiigeneralnie
odrzucająceprojektyirredentystyczne,traktowanealbojakoszkodliwe,albo
jakonierealistyczne.Wśródelityspołecznejmonarchiiaustro-węgierskiej
najbardziejnośnebyłykoncepcje:a)rozszerzeniaautonomiilubsamorządu;
b)przeprowadzeniareformyadministracyjnejwpostacizmianygranicmię-
dzykrajamikoronnymi,utworzenianowychkrajówkoronnychikomasacji
innych;c)nadaniapaństwustrukturytrialistycznej;d)dokonaniafederaliza-
cjimonarchiihabsburskiej.Ztakimipomysłamilojalistycznymiwystępowali
przedstawicieległównychnurtówideowych:konserwatyści,liberałowieisocjal-
41J.Rubacha,op.cit.,s.190.
