Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Kiedyetnosstałsiędemosem...
39
demokraci,anawetnarodowcy.Wartowymienićchociażbytakróżnepodmioty
politycznejak:ruchsocjaldemokratyczny,krągBelvederegrupującypolityków
konserwatywnychwokółarcyksięciaFranciszkaFerdynanda,narodowepartie
chorwackie(PartiaUnionistyczna,PartiaNarodowa,ChorwackaLudowaPar-
tiaChłopska)isłoweńskie(PartiaLudowa).Najwybitniejsipolitycychorwaccy
isłoweńscyopowiedzielisięzamodernizacjąAustro-Węgier.IvanŠużterżić
iAntonKorożecwysunęliprojektzjednoczeniasześciuprowincjizamieszka-
nychprzezSłoweńcówwjedenkrajkoronny,natomiastPeroMagdićw1915r.
wchorwackimSaborzepoparłunięwęgiersko-chorwacką,któraobejmowałaby,
zestronychorwackiej,wszystkieziemiezasiedloneprzezChorwatów,ado-
tychczaspozostającepozabanowiną.Jeszczewwarunkachklęskimonarchii
dualistycznejKlubJugosłowiańskiwRadziePaństwawdeklaracjiz30maja
1917r.wyraziłwiernośćdynastiihabsburskiej,opowiadającsięzakontynuacją
jejrządówwzjednoczonym,demokratycznymiwspólnympaństwieSerbów,
ChorwatówiSłoweńców42.
Przed1914r.naobszarzepostjugosłowiańskimniewielkiwpływnaproces
narodotwórczymiałyruchyidziałaniairredentystycznezpowodumałegowe-
wnętrznegopoparciaspołecznego,alemogłykorzystaćzinspiracjizewnętrznej
wwarunkachpodziałublokowegoistniejącegowEuropie.Takadziałalność
dywersyjnabyłanawspomnianymobszarzeprowadzonaprzeciwkoAustro-
-WęgromprzezRosję,Serbię,RumunięiWłochy43.Wodniesieniudoziembał-
kańskichkluczowebyłostanowiskoSerbii,którejwładze(rząd,premier,Zgro-
madzenieNarodowe)wezwały7grudnia1914r.wNiszuwspecjalnejdeklaracji
dowalkiowyzwoleniebraciSłowianspodwładzyHabsburgów.Jednocześnie
należydocenićznaczeniedlaprocesunarodotwórczegoróżnychlegalnychform
życiaspołecznego,zjakichkorzystanonatereniemonarchiihabsburskiej,ta-
kichjakstowarzyszeniakulturalno-oświatowe,organizacjehistoryczne,szkoły
wyższe,oficynywydawnicze,placówkiliterackieiakademickie.Wymienione
instytucjenietylkoszerzyłyideenarodowe,alerównieżdziałałynarzeczprze-
kształceniaetnosuwdemos,uświadamiającwarstwomplebejskimichkluczową
rolęwhistoriiregionuiposzczególnychziem44.
42
E.Bujwid-Kurek,Państwapostjugosłowiańskie.Szkicepolitologiczne,Kraków2008,s.21.
43
Zob.J.Chlebowczyk,IdeeniepodległościoweiruchyodśrodkowewewschodniejEuropie
ŚrodkowejnapoczątkuXXwieku,BKwartalnikHistoryczny”1981,nr3,s.605;idem,Między
dyktatem,realiamiaprawemdosamostanowienia.Prawodosamostanowieniaiproblem
granicwewschodniejEuropieŚrodkowejwpierwszejwojnieświatowejorazpojejzakończeniu,
Warszawa1988,s.88-103.
44J.Skowronek,M.Tanty,T.Wasilewski,op.cit.,s.485.
