Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
16
JAROSŁAWKILIAS,JACEKRACIBORSKI
rezultatniezawszebyłprzewidywalny.Odnosiłtotakżedostalinizmujakoetapu
rozwojowegosocjalizmu,niestanowiącegonieuchronnegoetapurozwojusystemu,
nawetjeślitakczyinaczejmiałbyoncharakterdyktatury.Wogóledużouwagi
zwracałonnawzględnośćDhistorycznychkonieczności”,któreokreślałyjedynie
zakresmożliwości,anieszczegółowycharakternadchodzącychwydarzeń,także
Wiatrowskawizjadziejówsocjalizmuwolnabyłaoddeterminizmu.
Nauwagęzasługujezapleczeteoretyczne,dojakiegoodwołałsięJerzyJ.Wiatr
jakoanalitykDrealnegosocjalizmu”.Analizującwybuchizwycięstworewolucji(anie
jedynieprzewrotupolitycznegodokonanegoprzezbolszewików)wRosji-kraju
zacofanym,zperyferyjnym,alejużrozwiniętymkapitalizmem-postrzegałjejako
niesprzecznezideamiMarksa,przywołującnietylkoanalizyWłodzimierzaLenina
iRóżyLuksemburg,aletakżepóźniejszychteoriirozwojuzależnego.Doanalizy
czynnikówsocjoekonomicznychodwoływałsiętakże,opisującnapięciastrukturalne
wradzieckimimperium,którecoprawdawzasadzieporadziłosobiezproblemem
zacofania,aleuwikłałosięwniemożliwądowygraniarywalizacjęzeStanamiZjed-
noczonymi.JejeskalacjęwlatachsiedemdziesiątychXXwiekunadmierniechyba
Wiatr(1991e:210)wiązałzbłędnymidecyzjamiprzywódcówZSRR.Jegowizjara-
dzieckiegoimperiumtakżeposiadaaspektpolemiczny,pokazującradzieckądomina-
cjęjakoczystopolityczną,polegającąnainterwencjiwwewnętrznesprawysatelitów,
zregułynarzecztamtejszychsiłkonserwatywnych,arównocześniepozaokresem
stalinowskimnieoznaczającąeksploatacjiekonomicznejiniemającąnicwspólnego
zzależnościąocharakterzekolonialnym.DlaautoraZmierzchusystemufaktem,do-
wiedzionymchociażbyprzezdziejeJugosławii,apotencjalnietakżeCzechosłowacji
w1968roku,byławielośćdrógewentualnegorozwojukrajówDobozusocjalistycz-
nego”,nanowootwartychuschyłkulatosiemdziesiątychXXwieku,gdyradzieckie
centrumzrezygnowałozegzekwowaniaswejhegemonii.
HistorycznąsocjologiępublicznąsystemusocjalistycznegoJerzegoJ.Wiatra
wypadauznaćzakrytycznąiniedogmatycznąodpowiedźnadogmatycznąkrytykę
socjalistycznejprzeszłości4.Jejautorprzedstawiłdziejesystemujakoefektoddzia-
ływańsiłiprocesówzbiorowych,aleniehistorycznychkonieczności,napewno
zaśniejakoefektjegojednostronnegozdeterminowaniaprzezzałożeniaideowe
marksizmu.Wtensposóbsambliskibyłklasycznejperspektywymarksistowskiej;
coprawdatymrzadziejimniejintensywniesiędoniejodwoływał,imbliższej
przeszłościdotyczyłaanaliza.Nawetjeślijegopracemiałypopularnycharakter,
opierałysięnaciekawymiadekwatnymwarsztaciehistoryczno-socjologicznym;
piszącymtesłowawieleelementówjegoanalizydodziśwydajesięwiarygodnych.
Niestety,wwarunkachostregokonfliktupolitycznegoichzasięgoddziaływaniabył
mniejszy,niżbynatozasługiwały.Zapewnemożnajeteżuznaćzaspóźnione,choć
4
Dogmatycznązarównowsensieprzypisywaniafundamentalnegoznaczeniazałożeniomide-
ologicznymmarksizmu,jakidominacjiwłasnychpryncypiówideowychkrytykównadanalizą
faktycznychprzemiansystemu.
STUDIASOCJOLOGICZNO-POLITYCZNE.SERIANOWA■NR1(14)/2021■ISSN0585-556X
