Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
SOCJOLOGIAPUBLICZNAEPOKITRANSFORMACJI...
jedenzewspółautorówtekstu.Seminariumowopoświęconebyłohistoriiwschod-
nioeuropejskiegomarksizmuitamtejszejodmianysocjalizmu:jegonarodzin
iprzemian,wtympolitycznychiintelektualnychalternatywipunktówzwrotnych
wjegorozwoju.Późniejszepraceodnosiłysię,rzeczjasna,takżedoprocesów,które
doprowadziłydojegoupadku.Problematykapublikowanychtekstówbyławęższa
niżporuszananawspominanymseminarium(iniżzakreszainteresowańintelek-
tualnychWiatra)-nieobejmowałachociażbyniestalinowskichalternatywrozwo-
jusystemuradzieckiego.Ważnośćpodobnejtematykijakoprzedmiotudociekań
publicznegosocjologawynikałanietylezjejznaczeniajakozamkniętegoepizodu
dziejów,ilezwagikrytykiDkomunizmu”(jakzwykłaowąepokęnazywaćopozy-
cja)jakoelementubieżącejwalkipolitycznej.Wychodzącaznacjonalistycznego
antykomunizmuiwrogawobecpróbbardziejzniuansowanejocenyówczesnych
zjawiskspołecznychipolitycznychnegacjaDkomunistycznej”spuściznysłużyła
wyrzuceniuprzeciwnikapozaspołecznośćuprawnionychdoudziałuwdemokra-
tycznejpolityce(por.Kilias2006).
ReplikąJerzegoJ.Wiatrabyłaprzyjęciekrytykisocjalizmu,alejejzniuansowa-
niepoprzezodniesieniedofaktycznegokontekstudziejówirealnychalternatywroz-
wojowych.Jegopunktwidzeniawykluczałpotraktowaniecałegookresusocjalizmu
jakojednolitejepoki,czemunierzadkotowarzyszyłoprzypisywaniecałympowo-
jennymdziejomPolskicechwłaściwychstalinizmowiietykietowaniePRLjakoDto-
talitaryzmu”.OdpowiedziąnatostałasiędyskusjanadkategoriąDtotalitaryzmu”
iprzedewszystkimanalizastalinizmujakoformyustrojowejsuigeneris,mającej
charakterdyktaturyjednostkiiopartejnanieograniczonymterrorzepolicyjnym.
Opisującstalinizm,WiatrodwoływałsiędojegokrytykiautorstwaLwaTrockiego,
odrzucającjednakżejegoutożsamieniesocjalizmuzdyktaturąbiurokracji(jako
żechodziłooterrorystycznepanowaniebiurokracji)iDtermidorem”.Zkoleidla
okresupoststalinowskiegocharakterystycznybyłpowrótdokolektywnego,oligar-
chicznegokierownictwawpartiiorazzmniejszenieintensywnościrepresji.Choć
nadalbyłyonestosowane,stałysięprzewidywalne-byłyrealizowanemniejwięcej
wramachprawaiwyłączniewodniesieniudoprzeciwników.DlaautoraZmierzchu
systemustalinizmstanowiłnajwiększąskazęnadziejachwschodnioeuropejskiego
socjalizmu,pozostawiającposobielicznepozostałościtak,żedziejesystemupo
1953rokuokazywałysięzasadniczohistoriąniekonsekwentnejiniezakończonej
pełnymsukcesemdestalinizacji(Wiatr1990,1991e:46-72,101-114).
DrugiskładnikWiatrowskiejrelatywizacjikrytykiwschodnioeuropejskiego
socjalizmustanowiłarefleksjanadrzekomąnieuchronnościąrozwojusocjalizmu,
którytorozwójmiałbybyćzdeterminowanyprzezmarksistowskieźródłaideowe.
Myślicielemsymbolizującymtenrodzajdeterminizmuideowegobyłrzeczjasna
LeszekKołakowskijakoautorGłównychnurtówmarksizmu(1976-1978)iduchowy
patronpolskiegoantykomunizmu.WodpowiedziJerzyJ.Wiatrpokazywałwielość
drógrozwojusocjalizmu,stanowiącychefektrealnychwalkpolitycznych,których
15
STUDIASOCJOLOGICZNO-POLITYCZNE.SERIANOWA■NR1(14)/2021■ISSN0585-556X
