Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
WPROWADZENIE
epoki,wktórychludziecałkowiciepodporządkowanibylipanującym
modelomspołecznym,jakiokresy,kiedyzupełnieodrzucaliistnie-
jącesystemypolityczne.Wtakiejperspektywietobliżejnieokreślona
„atmosferaepoki”umożliwiałabyzaistnienieradykalnychzmianlub
teżtrwanieskostniałychstruktur.Antropolodzykulturowimówiliby
omodelachkulturowych,stylachżyciaiwartościach,którewpływają
nadanymobszarzenazachowanialudzi.Ekonomiścizkoleiłączyliby
aktywnośćczłowiekazistniejącymmodelemgospodarczymiraczej
wykazywalibyskłonność(podobniejakpsycholodzy)doredukowania
zachowańspołecznychdopoziomuzachowańpojedynczejjednostki
–amówiącprecyzyjnie:poziomukonsumenta.
Choćokropnościklasycznegofaszyzmustanowiądziśraczejtemat
analizdlahistoryków,tojednakopisipróbawyjaśnieniamotywów
działaniaczłonkówaparatufaszystowskiegowNiemczechwXXwieku
częstopowracajakomodelowyprzykładwrozważaniachnadludzkimi
działaniami.Wdebacienatentematpadałyróżneopinieidostrzega-
noróżneprzyczynysukcesufaszyzmuwzdobywaniuzwolenników
–mówionooautorytaryzmiejednostekuwikłanychwaparatfaszy-
stowski,opisywanomodelementalnościikulturycałychzbiorowości
zauroczonychfaszyzmem,awkońcukrytykowanocałyprojekt„nowo-
czesności”.Wskazywanonauwarunkowaniakulturowe,historyczne,
klasoweipsychologicznesprzyjającepostawomfaszystowskim.
DlaErichaFrommahitleryzmbyłproblemempsychologicznym,
któregoniemożnajednakrozpatrywaćbezanalizywpływuczynników
socjoekonomicznycch.Jakpisał:„hitleryzmjestproblememekono-
micznymipolitycznym,alewpływ,jakiwywieranacałynaród,musi
miećpodłożepsychologiczne”2.Wswoichanalizachpodkreślałbier-
nośćibraksilnegooporuzestronyklasyrobotniczejorazliberalnej
burżuazji,atakżepsychospołecznepredyspozycjeniższejklasyśred-
niejdopopieraniafaszyzmu.Frommwnastępującysposóbopisywał
charakterspołecznyniższejklasyśredniej:
umiłowaniesiłyinienawiśćwobecsłabych,małostkowośćiwrogość,
wyrachowaniezarównowuczuciach,jakiwsprawachpieniężnych,
2
E.Fromm,Ucieczkaodwolności,przeł.O.iA.Ziemilscy,wyd.3,„Czytelnik”,
10
Warszawa1993,s.199.
