Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
16
RosyjskainteligencjaliberalnairadykalnawXIXinapoczątkuXXwieku
rokuwschodnichterenówPolski,apotemczęściFinlandii,następnieLi-
twy,Łotwy,Estonii,atakżeBesarabiiipółnocnejBukowiny,byłouwarun-
kowanewdużejmierzegłębokimkryzysemgospodarczym,którywystąpił
wtymkrajuw1938roku,jakonastępstwotragicznychskutkówstalinow-
skiejindustrializacjiikolektywizacjirolnictwazpierwszejpołowylattrzy-
dziestychdwudziestegowieku3).
℘
WwieluopracowaniachdotyczącychhistoriiRosji,starszychinow-
szych,możnasięspotkaćzpoglądem,iżrozwójstosunkówspołeczno-
-politycznychwtymkrajuprzebiegałprzezwiekizupełnieinnymtorem
niżwpaństwachEuropyZachodniej,atakżewPolsce.Jakpisałznakomi-
tyhistorykrosyjskiprzełomudziewiętnastegoidwudziestegowiekuPaweł
Milukow:
(...)wRosjiorganizacjapaństwowasformowałasięwcześniej,aniżelimógłją
stworzyćproceswewnętrznegorozwojuekonomicznego(...).Społeczeństwoipań-
stwoeuropejskiebudowałosięoddołudogóry–scentralizowanawładzapań-
stwowazjawiłasiętamrzeczywiściejakowyższanadbudowauformowanejjużpo-
przedniowarstwyfeudalnychposiadaczyziemskich,którzyzeswejstronywyrośli
namocnougruntowanejwarstwieosiadłejludnościwłościańskiej.WRosji,szcze-
gólniezaśpółnocno-wschodniejRusi(późniejszeWielkieKsięstwoMoskiewskie),
społeczeństwoformowałosięodgórydodołu:centralnawładzapolitycznaprzy-
wiązaładosiebiestanwojskowo-służebny,któryzająłmiejscenieistniejącejalbo
zbytsłabejmiejscowejarystokracjiziemskiej;tazaśklasasłużebnaprzywiązałado
siebiewłościaństwo,dawnojużpozbawionewprocesiekolonizacjiswychzwiąz-
kówplemiennych(...).Niedającesięobjaśnićprocesemwewnętrznegorozwoju
powstanietejwierzchniejnadbudowypaństwawojskowo-narodowegotłumaczy
sięprzyczynamizewnętrznymi:poczęściżywiołowąpotrzebąsamoobronyiin-
stynktusamozachowawczego,poczęścizaśświadomąpolitykązdobyczyteryto-
rialnych,którazkoleibyłakierowanaideązjednoczenianarodowego(...).Iwłaśnie
owąprzewagązewnętrznegorozwojunadwewnętrznymobjaśniająsięwszystkie
istotnecechyhistoriiRosji4.
PrzywołanyfragmentargumentacjiMilukowauwidoczniagłównąróż-
nicęwrozwojustosunkówspołeczno-politycznychwRosjiiEuropieZa-
chodniej.Ipomimożeniewszyscyhistorycyzgadzająsięztakimpoglą-
dem,możeonsugerować,iżwRosjiwszystkiestanyspołeczne,tj.bojarzy,
szlachta,duchowieństwo,mieszczaństwo,atakżeoczywiściechłopiwszel-
3
Zob.szerzej:M.Smoleń,Straconedekady.HistoriaZSRR1917–1991,Warszawa–Kra-
ków1994,s.152–157.
4
P
.Milukow,Oczerkipoistoriirusskojkultury,Moskwa1904,cz.I,s.143–144.
