Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
RozdziałI.Absolutyzmrosyjski–genezaicechyszczególne
15
mongolskich,knowaniaprzeciwkoksiążętomziemsąsiednich,podsyca-
niewtychksięstwachzamieszek,pozyskiwaniebojarówzamieszkujących
teziemie–tobyłazwykładrogadoutwierdzaniairozszerzaniawładzy
książątmoskiewskichwewłasnym,egoistycznyminteresie.Dotyczyłoto
takżeDymitraDońskiego,pogromcywojskmongolskichnaKulikowym
Poluwroku1380,któretozwycięstwo,trzebaprzyznać,niewątpliwieosła-
biłomoralenajeźdźców,aleteż,conależypodkreślić,dopewnegostopnia
rozbudziłoużywiołuruskiegowiaręwsiebie.Jednaknietobyłointencją
wielkiegoksięciamoskiewskiego,zwłaszczażewładzaMongołównadzie-
miamiruskimi„ustała”dopierostolatpóźniej!Możnazatempowiedzieć,
żemyśl„ogólnopaństwowa”pojawiłasięwMoskwiedopierowpiętnastym
wieku,poupadkuKonstantynopola,akonkretniezapanowaniaIwanaIII.
Inną„egzystencjalną”cechąpaństwamoskiewskiegobyłanieustanna
ekspansja,dyktowanapotrzebązdobywanianowychprzestrzenidlaroz-
dawnictwaziem,abypozyskiwaćjaknajwięcejludzi(szlachty)dlasłużby
państwu,zarównowojskowej,jakicywilnej.Niezwykleważną,amożenaj-
ważniejsząsprawąbyłypodatki.Politykapodatkowawładcówmoskiew-
skich,ipóźniejrosyjskich,byłamotywowanaprzedewszystkimpotrzeba-
mimilitarnymipaństwa:ówzwiązekmiędzymilitaryzmemafiskalizmem
możenajlepiejpotwierdzaznanyfakt,żewszystkieważniejszedecyzje
zwiększaniapodatkówwRosjiwywoływanebyłypotrzebamiwojskowymi.
Wysokośćpodatkówpłaconychprzezprzeważającąliczbęludnościwzra-
staławogromnymtempieitylkonadzwyczajsilna,despotycznawładza
centralnazdolnabyłategodokonać,corównieżnależyprzypisaćtrady-
cjifiskalnejzaszczepionejRusiprzezchanówmongolskich.Stającsięich
spadkobiercami,carowierosyjscyrozwijaliówszczególnyrodzajfiska-
lizmu,skupiającwrękachpaństwaprzeważającączęśćdochodówkraju.
Życiepaństwaponadmożliwościmaterialnepoddanychmogłobyjednak,
wkrótszymczydłuższymczasie,doprowadzićdojegoupadkuwskutekra-
bunkowegoniszczeniawłasnychźródełegzystencji.Jednakwprzypadku
Rosjitakieniebezpieczeństwoniewystępowałoponieważpaństwo,prze-
znaczającwiększośćswojegobudżetunacelemilitarne,nieustanniedoko-
nywałozaborówcoraztonowychterytoriów.Jużwszesnastymwieku,po
zlikwidowaniuchanatukazańskiego,dałomutomożliwośćekspansjina
Syberięniemalżebezżadnychkosztówwłasnych;wsiedemnastymwieku
zaśterytoriumpaństwanieustannierozrastałosięwkierunkupołudnio-
wymipołudniowo-zachodnim,wchłaniającbogatąUkrainęZadnie-
przańską;wosiemnastymwiekuekspansjaposzławkierunkuKrymuoraz
północno-zachodnimizachodnim,obejmującmiędzyinnymidużączęść
ziempolskich,awdziewiętnastymwiekudokonanopodbojuKaukazu,
ZakaukaziaiAzjiŚrodkowej(notabene,zajęcieprzezZSRRw1939/1940
