Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
naPolskę.1września1939rokuwydałzarządzeniaowprowadzeniustanuwojennego[147]orazowyznaczeniuswojego
następcy[148].Wrazieopróżnieniaurzędu,PrezydentemRzeczypospolitejmiałzostaćmarszałekŚmigły–Rydz.Tegoostatniegomianował
MościckitakżeNaczelnymWodzem,porządkującwoddzielnymdekreciejegouprawnienia[149].Jednocześnieprezydentpodpisałszereg
dekretówocharakterzeekonomicznymiadministracyjnym,ułatwiającychzarządzaniepaństwemwokresiewojny[150].Wnocyz17
na18wrześniawrazzrządemorazmarszałkiemŚmigłym–Rydzem,MościckiopuściłterytoriumPolskiiprzeniósłsiędoRumunii,gdzie
zostałinternowany.
1.2.FunkcjonowaniePrezydentaRPwstrukturzewładznauchodźstwie.Problemciągłościwładzymiędzy
IIRzeczpospolitą,PolskąLudowąiIIIRzeczpospolitą
Wewrześniu1939roku,wobliczukoniecznościodbudowyidalszejegzystencjiwładzpolskichpozagranicamikraju,nowestruktury
tworzonowwarunkachemigracyjnych,napodstawieprzepisówKonstytucjikwietniowej[151].Krajem,doktóregodotarłanajwiększaliczba
polskichpolitykówidowódcówwojskowych,byłaFrancja.Władzetegopaństwawykorzystałyobecnośćpolskiejemigracjidoingerencji
wwewnętrznesprawypaństwapolskiego.
PrezydentRzeczypospolitejwrazzrządempozostawaliwinternowaniunaterytoriumRumunii.WśródnichbyłtakżemarszałekŚmigły–
Rydz,cooznaczałodlaMościckiegopilnąkoniecznośćwyznaczenianowegonastępcy.NominacjaambasadoraRPwRzymiegen.Bolesława
Wieniawy–Długoszowskiegoobnażyłajednakjegodezorientacjępolityczną.Stanowiskorządufrancuskiego,którynatymkluczowym
urzędzieniechciałuznaćczłowiekazobozusanacyjnego,zmusiłoMościckiegodorewizjiswoichzamiarów[152].MimoiżWieniawie–
DługoszowskiemupozostałojeszczezłożenieprzysięgiiuzyskanierezygnacjiodprezydentaMościckiego,podjąłonnieudanąmisję
powierzeniatekipremierakardynałowiprymasowiAugustowiHlondowi[153].Rozeznawszy,iżniemaszansnauznaniejegoosobyprzez
władzefrancuskie,przesłałMościckiemuswojąrezygnację,atennastępniewyznaczyłswoimnastępcąWładysława
Raczkiewicza[154].Tosprawiło,iżnowewładzezostałyuznaneigościnnieprzyjęteprzezrządFrancji[155].PrezydentRaczkiewicz,
zaprzysiężony30września1939rokuwParyżu,tegosamegodniaudzieliłdymisjirządowigen.Sławoja–Składkowskiegoorazpowołał
nowyrząd,naczelektóregostanąłgen.WładysławSikorski.Tenostatni,próczfunkcjipremiera,sprawowałtakżeurządministraspraw
wojskowych,ministrasprawiedliwości,dowódcyPolskichSiłZbrojnychweFrancji,aporezygnacjinapoczątkulistopada1939roku
marszałkaŚmigłego–Rydza–równieżfunkcjęNaczelnegoWodza[156].NagływzrostpozycjipolitycznejSikorskiegobyłefektemścisłego
współdziałaniajegośrodowiskapolitycznegozwładzamifrancuskimi,aszczególniezLeonemNoelem,ambasadoremfrancuskim
przyrządziepolskim[157].
Politycznyrozpadobozusanacyjnego,będącynastępstwemklęskimilitarnej,wykorzystaływwarunkachemigracjiteugrupowania,które
pozostawałyprzedwrześniem1939rokuwopozycji[158].Grupatworzącasięwokółgen.Sikorskiegodomagałasięzmianustrojowych,
akonkretniekompetencyjnegoosłabieniaprezydenta,którywobecniezebraniasięwwarunkachwojennychparlamentu[159],skupiłniemal
całąwładzęwręku.NowelizacjaustawyzasadniczejniebyłajednakmożliwabezudziałuSejmuiSenatu.Zamiasttego,zinicjatywy
StanisławaStrońskiego,prezydentRaczkiewiczwygłosił30wrześniaoświadczenie,wktórymzadeklarował,iżteprzepisykonstytucyjne,
któreuprawniajągodosamodzielnegodziałania,będziewykonywałwścisłymporozumieniuzPrezesemRadyMinistrów[160].Ten
lakonicznykomunikat,któryhistoriografiazapamiętałajako„umowęparyską”,poddałwykładniStanisławStroński[161].Wedługniego,
porozumienieobejmowałokompetencjezart.13,ust.2Konstytucjikwietniowej,awięc:wskazywaniejednegozkandydatównaPrezydenta
Rzeczypospolitejizarządzaniegłosowaniapowszechnego;wyznaczenienaczaswojnynastępcyPrezydentaRzeczypospolitej;mianowanie
iodwoływaniePrezesaRadyMinistrów,PierwszegoPrezesaSąduNajwyższegoiPrezesaNajwyższejIzbyKontroli;mianowanie
izwalnianieNaczelnegoWodzaiGeneralnegoInspektoraSiłZbrojnych;powoływaniesędziówTrybunałuStanu;powoływaniesenatorów
piastującychmandatzwyboruPrezydentaRzeczypospolitej;mianowanieizwalnianieszefaiurzędnikówKancelariiCywilnej;
rozwiązywanieSejmuiSenatuprzedupływemkadencji;oddawanieczłonkówrządupodsądTrybunałuStanu;stosowanieprawa
łaski[162].TymsamymPrezydentRzeczypospolitejzrzekałsięfunkcjizwierzchnikaegzekutywy,acozatymidzie,możliwości
egzekwowaniaodpowiedzialnościpolitycznejzestronyRadyMinistrów.Tworzyłotozarazemgruntpodnowązasadę–współdziałania
prezydentazrządem.Mimoiżformaoświadczenianierodziłaskutkówprawnych,tojednakjegotreśćmiałabyćwpraktycestosowana.
Wpóźniejszymczasiewywołałotowśródniektórychbadaczyustrojuwątpliwościpodkątemzgodnościtakiejnormyzustawą
zasadniczą[163].
Miejsceparlamentuwstrukturzeemigracyjnychwładzpolskichpoczęścizajęłautworzonadekretamiprezydentazgrudnia1939roku
RadaNarodowaRP,któramiałaopiniowaćsprawywnoszoneprzezRadęMinistrówiprezydentaorazopracowywaćzasadyprzyszłego
ustrojupaństwaipolskiepostulatynakonferencjępokojową.CzłonkówRady,wliczbieod12do24,mianowałprezydentnawniosek
PrezesaRadyMinistrów[164].
Wartotakżezwrócićuwagęnaudziałprezydentawprzewartościowaniupolitykiwewnętrznej,poprzejęciuwładzyprzezpolityków
opozycyjnychwstosunkudospadkobiercówmarszałkaPiłsudskiego.Dekretprezydentazkońcapaździernika1939rokuprzywracałwszelkie
prawaigodnościosobomskazanymw„procesiebrzeskim”[165].Kolejnedekrety–zlistopada1939rokuimaja1940roku–powołały
trybunałdoorzekaniaoodpowiedzialnościoficerówwojskaorazpracownikówadministracjipaństwowejzawynikkampanii
wrześniowej[166].
DomomentukapitulacjiFrancjiprzedNiemcamiwczerwcu1940rokupraktykapolitycznawskazywałanaznaczącesamoograniczeniesię
prezydentawswojejdziałalnościifaktycznezdominowanieprzezRadęMinistrówzakresuustrojowychkompetencji.Pomimo
iżRaczkiewiczposiadałwłasnąwizjęfunkcjonowaniawładzemigracyjnych,czegoprzejawembyło–wbrewwolipremiera–mianowanie
wpaździerniku1939rokugen.KazimierzaSosnkowskiegonaswegonastępcę[167],togabinetSikorskiegoodgrywałkluczowąrolęnawielu
płaszczyznachpolityki,szczególniewdyplomacjiisprawachwojskowych.Sytuacjęzmieniłożądaniegłowypaństwa,bypremier,wzwiązku
zkrytycznąocenąrządowychdecyzjiwtrakciedziałańwojennychnaterytoriumFrancji,odwołałdwóchministrów.OdmowaSikorskiego
spowodowaławpołowielipca1940rokudymisjęjegogabinetuipowierzeniemisjitworzeniarząduAugustowiZaleskiemu[168].Decyzji
prezydentaniechciałpodporządkowaćsięgen.Sikorski,uważając,żewświetle„umowyparyskiej”głowapaństwaniemożewbrew
premierowiusunąćgozestanowiska.Kryzysrozwiązano,m.in.dziękimediacjigen.Sosnkowskiego,poprzezwycofaniedymisji
ipozostawieniegen.SikorskiegonastanowiskuPrezesaRadyMinistrów[169].Dodatkowymelementemporozumieniabyłatzw.wykładnia
uzupełniająca„umowyparyskiej”autorstwaHermanaLiebermanna–prezydentzgodziłsię,iżbędziestosowałswojekompetencjenietylko
wuzgodnieniuzPrezesemRadyMinistrów,aletakżezposzanowaniemopiniiugrupowańreprezentowanychwRadzieNarodowejRP[170].
GeopolitycznazmianawywołanaagresjąNiemiecnaZwiązekSowieckidoprowadziławlipcu1941rokudozawarciamiędzyrządem
RParządemZSRRukładu,którypodpisalizestronypolskiejpremierSikorskiorazzestronysowieckiejambasadorIwan
