Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęp
PrezydentRzeczypospolitejPolskiejjestkonstytucyjnymorganempaństwa,posiadającymokreśloneumocowaniehistoryczneitradycję
ustrojową.GłówneźródłotychwartościstanowiXXwiekorazdoświadczenienajnowszychdziejówhistoriiPolski,czyliokresod1989roku.
TradycjaurzęduprezydenckiegowPolsceniemożejednakrównaćsiętradycjikrólewskiej,cowynikazbezdyskusyjnejprzewagiobecności
ustrojumonarchicznegonakartachhistoriiPolski.PocząwszyodGabrielaNarutowiczaiskończywszynaAndrzejuDudzie,polskidorobek
historycznyurzędugłowypaństwaobejmujewsumie52lata,ajeśliuwzględnićprezydenturęnauchodźstwie–97latrządów.Tradycja
tronukrólewskiegowPolsce,poczynającodBolesławaChrobrego,akończącnaStanisławieAuguściePoniatowskim,obejmujewsumie
okres479lat.Wartoprzytymnadmienić,iżtytułkrólapolskiegoużywanybyłtakżeprzezwładcówRosjiwlatach1815-1917.
WodradzającejsiępoIwojnieświatowejRzeczypospolitejmianemprezydentaokreślanopoczątkowoszefarządu.Dekretz14listopada
1918rokupowoływałIgnacegoDaszyńskiegona„prezydentaGabinetuMinistrów”[1].Równoleglezacząłfunkcjonowaćurząd
TymczasowegoNaczelnikaPaństwa,sprawowanyprzezJózefaPiłsudskiego.Republikańskapodstawatymczasowegoustroju,oktrojowana
jakoprogramowypostulatlewicyniepodległościowejorazdemokratycznetendencje,nasilającesięwogromnejwiększościśrodowisk
politycznychprzybiernościkonserwatystów,sprawiły,iżwpracachkonstytucyjnychniezdecydowanosięnarestytucjęmonarchii.
NiezmieniłotegoposunięcieposłówSejmuUstawodawczego,którzyw1920rokuprzyjęlizasadęciągłościwładzy,uznając,jakopisuje
toMarianKallas,iżodrodzonaPolskajestpaństwemnarodużyjącegowczasachIRzeczypospolitej[2].Zostatecznądecyzjąwsprawie
podstawustrojuzwlekanodoczasuuchwalenianowejkonstytucji,conastąpiłowmarcu1921roku.NamocyprzepisówKonstytucji
Rzeczypospolitej,któraprzeszładohistoriijakoKonstytucjamarcowa,utworzonourządPrezydentaRzeczypospolitej,któryfunkcjonował
ażdokresuistnieniaIIRzeczypospolitej.Takąsamąnazwą–główniedlacelówpropagandowych–posłużonosięwodniesieniudourzędu
piastowanegoprzezBolesławaBierutawzarządzanymprzezkomunistówkraju.Ustrojowetradycjezwiązanezprezydenturąkontynuowane
sąwIIIRzeczypospolitej.Okrestenmożeprzykuwaćszczególnąuwagęm.in.zewzględunaewolucjęustrojową,jakąodmomentu
restytucjiw1989rokuprzeszedłurządgłowypaństwa,atakżewzwiązkuzezmianamipersonalnyminatymstanowisku,rzutującymi
napolitykęzarządzaniaprezydenckimikompetencjami.
SzczególnezainteresowanietransformacjąustrojowąorazkluczowymidecyzjamipolitycznymiokresurozpoczętegoobradamiOkrągłego
Stołuiwyboramiparlamentarnymizczerwca1989rokuskłoniłoautoratejksiążkidoprzyjrzeniasięaktomrangikonstytucyjnej,które
powstaływtokutychprzemianorazpraktycznejrealizacjizawartychwnichunormowań.Ponaukowejprzygodziezwiązanejzmiejscem
iroląparlamentuwewspółczesnejPolsce[3],dalszedążeniadozgłębianiawiedzyopolityceiustrojuIIIRzeczypospolitejskierowanezostały
nawładzęwykonawczą.Decydującsięnato,autorwziąłpoduwagętakżepogląd,iżposzerzaniewiedzyoteoretycznychifaktycznych
mechanizmachrządzeniaznajdujecentralneulokowaniewnaukachpolitycznych.Wynikatozfaktu,iżgłównympojęciempolitykijest
kategoriawładzy,jejzdobywanie,sprawowanieiutrzymywanie[4].
Przeglądającliteraturęzzakresusystemówpolitycznychiprawakonstytucyjnego,odnaleźćmożnawielepozycjidotyczących
transformacjiustrojupolitycznegoPolskiporoku1989,awramachtegozbioru–publikacjeodnoszącesiędoprawnoustrojowegooraz
instytucjonalnegoobliczaprezydentury.Jednakżebrakujepracosadzonychnapłaszczyźnieempirycznejanalizyprocesówdecyzyjnych
wypełniającychpraktykęustrojowąpierwszychlatIIIRzeczypospolitej.Jakdotąd,pomijanozwiązekpomiędzykompetencjamiPrezydenta
RPadecyzjami,wydarzeniamiipostawamiskładającymisięnapolitycznyobrazdziałalnościosobysprawującejtenurząd.Takich
monograficznychbadańwłaściwieniema.Jesttojedenzpowodów,dlaktórychniniejszyproblembadawczyjestgodnypodjęcia.
Istniejąteżinnemotywypodjęciategotematupracy.Problematykaroliiznaczeniagłowypaństwawsystemiepolitycznymjestjednym
zgłównychnurtówdyskursupublicznego,związanymzczęstopojawiającymisiępostulatamiiprojektamizmianykonstytucji.Wtym
kontekścieinteresującejestposzukiwanietychobszarówkompetencyjnych,wktórychdziałalnośćprezydentanapotykałalubnapotyka
nakrytykęorazkonfrontowaniepraktykisprawowaniaurzęduzteoriąnormatywną,tworzonąnabaziedoktrynyprawakonstytucyjnego.
Wostatnichkilkulatachkrytykataznalazławyrazm.in.wprojektachzmianKonstytucjiRPorazprojektachnowejustawyzasadniczej,
prezentowanychprzezpartiepolityczne.Zinicjatywąreferendalnąwsprawienowejustawyzasadniczejwystąpiłw2018rokuprezydent
AndrzejDuda,cospowodowałowzrostspołecznegozainteresowaniarzeczonąproblematyką.
Niniejszaksiążkapowstałanabazierozprawydoktorskiej,obronionejwkwietniu2018rokunaWydzialePolitologiiUniwersytetu
PedagogicznegowKrakowie.Jejzasadniczatreśćiwnioskiwwarstwiemerytorycznejpozostajątuzachowane.Rozważanianaukowe
skupiająsięnajednymzelementówsystemupolitycznegoIIIRzeczypospolitej,jakimjesturządprezydenta.Obiektempracbadawczych
wrozprawiejestzatemwładzagłowypaństwa,opartanakompetencjachustrojowychirealizowanawpostacisformalizowanychdecyzji
politycznych.Towłaśniekompetencjezawartewkonstytucjiiustawachsątymelementemustroju,którydajebezpośredniemożliwości
wpływanianarzeczywistośćpolityczną.Dociekanienietylkoistotyichtreści,aletakżeimotywówstojącychzaokreślonymich
zastosowaniem,możedostarczyćistotnychwnioskówwodniesieniudoanalizyfunkcjonowaniasystemupolitycznego,jakteżiregulacji
konstytucyjnych.Takiebadaniemożeteżpomócwmerytorycznejoceniekonkretnychpolitykówpiastującychstanowiskoprezydenta,jakteż
iwbadaniachnadstanemelitpolitycznych.Przyjmujesiębowiemtutajpodwójnąoptykę:prezydentjestzarównokonstytucyjnymorganem
władzy,jakteżidecydentempolitycznym–kimś,ktowładadecyzjami,podejmujejezracjipełnionejfunkcji,mającdotegoprawo
lubwręczbędącdotegozobowiązanym[5].Syntezatychpodejśćstanowiwyzwaniemetodologiczne,którewartopodjąć.Opracowanie
możliwieprzejrzystegoiuniwersalnegomodelubadawczegomożeprzynieśćinteresującerezultatyorazzachęcićinnychadeptównauki
dorozwinięciapracnadrekonstrukcjąfaktycznychmechanizmówdecyzyjnychobecnychwewspółczesnejpolskiejpolityce.
Płaszczyznasformalizowanychdecyzjipolitycznychtoobszar,wktórymniepowinnosiępomijaćaspektówzwiązanychzpersonalną
obsadąstanowiskaprezydenta:osobowościpolitycznej,otoczeniamikrospołecznego,działalnościpolitycznejdecydentawykraczającejpoza
ramyformalno–prawne.Ostatniwymienionykontekstczęstostajesięźródłemformułowaniaprzekazu,napodstawiektóregokształtująsię
społeczneocenyprezydentury.Wartozatemprzyjrzećsiędziałalnościgłowypaństwa,pozostającejpozasferąoddziaływaniaustrojowego,
wsposóbrzetelny.Mająctonauwadze,autornakreśliłnakartachniniejszejpracypropozycjęzdefiniowaniaterminu„liniapolityczna”
ipodjąłpróbęodniesieniagodogłównejczęściproblematykibadawczej.Stworzonymodelbadawczywymógłzarazemuwzględnienie
wpracyewolucjisystemukonstytucyjnegoRzeczypospolitejPolskiejpo1989rokuorazkontekstówpolitycznych,ekonomicznych
ispołecznychtowarzyszącychtymprzemianom.
