Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
wograniczeniupozycjiiroliparlamentuwidziałjedenzelementówsanacyjnegoprogramu,cozwiastowałozmianypolityczneiustrojowe
wkierunkuwzmocnieniakompetencyjnegowładzywykonawczej.JednakPiłsudskiniezdecydowałsięjużpóźniejnaponowneobjęcie
urzędugłowypaństwa.Odmawiającprzyjęciawyboru,zaproponowałnatostanowiskoprofesoraPolitechnikiLwowskiej,Ignacego
Mościckiego[70].1czerwcaZgromadzenieNarodowewybrałonaPrezydentaRzeczypospolitejtegowłaśniekandydatawiększością
281głosówwobec200oddanychponownienaBnińskiego[71].
PrezydentowiMościckiemuprzyszłosprawowaćurządwrzeczywistościzmieniającejsięnadwóchpłaszczyznach:ustrojowej
ipolitycznej.Wkwestiachustrojowychrozpoczynałsięokresstopniowegoposzerzaniawładzyprzynależnejgłowiepaństwa.Pierwszym
tegozwiastunembyłauchwałaRadyMinistrówzczerwca1926roku,wświetlektórejprezydentuzyskałmożliwośćwstrzymaniadowolnego
punktuobradRadyMinistrówiuzyskaniawyjaśnieńododpowiedniegoministra[72].Nawłasneżądaniemógłteżuczestniczyćwobradach
gabinetu[73].DwatygodniepozaprzysiężeniuMościckiegoRadaMinistrówwniosładoSejmuprojektustawyzmieniającejkonstytucję.
SwojepropozycjezmianprzedstawiłytakżeklubyZwiązkuLudowo–Narodowego,ChrześcijańskiejDemokracji
iPSL„Piast”[74].Podłuższejdebacie,2sierpniaprzyjętoustawę,któraprzeszładohistoriipodnazwą„nowelisierpniowej”.
Uchwalonareformaustrojuformalnienienaruszyłaparlamentarnegosystemurządów[75],alewprowadziładoniegoelementy
równoważącewładze.PrezydentRPuzyskałuprawnieniedorozwiązywaniawkażdymczasieparlamentunawniosekRadyMinistrów.
Decyzjatakamogłabyćpodjętaprzezgłowępaństwawięcejniżjedenraz,alemotywyzaniąstojącezakażdymrazemmusiałybyć
inne[76].Inicjatywawtymzakresieleżałatylkopostroniegabinetu,cohistorykustrojuAndrzejAjnenkielokreśliłjakoprawoprzysługujące
faktycznieRadzieMinistrów[77].Równocześnie,wwynikukonfliktunaliniiSejm–Senat,zaistniałegowczasieopracowywaniatekstu
ustawy,zkonstytucjizniknąłzapisomożliwościsamorozwiązaniaparlamentu[78].Kolejnanowakompetencja,powierzonawspólniedwóm
ośrodkomegzekutywy,tomożliwośćogłoszeniaprzezPrezydentaRPbudżetupaństwawkształcieprzedstawionymprzezRadęMinistrów
wsytuacji,gdyparlamentwkonstytucyjnychterminachnieuchwalilubnieodrzuciwcałościprojekturządowego[79].Nowelasierpniowa
przyznałatakżegłowiepaństwaprawowydawaniarozporządzeńzmocąustawy„wzakresieustawodawstwapaństwowego”,
alezwyłączeniemokreślonychspraw[80].KompetencjętęmógłprezydentrealizowaćtylkowspólniezRadąMinistrówitylkowówczas,
gdySejmiSenatbyłyrozwiązanelubjeśliotrzymałodparlamentuustawowepełnomocnictwo.Wydanewtymtrybierozporządzenia
prezydentmiałprzedkładaćSejmowidozatwierdzeniawciągu14dniodnajbliższegoposiedzeniaSejmu[81].
Drugapłaszczyznazmiantorekonfiguracjascenypolitycznej.JużsamopodpisanienowelisierpniowejprzezprezydentaMościckiego
nosiłoznamionadecyzjipolitycznejpozycjonującejgopojednejzestronsporu.Jednakżeprzejmowaniewładzyprzezobózsanacyjny
iwpisywanieprezydenturyMościckiegowramydziałalnościtegośrodowiskanastępowałostopniowo.Wroku1926równieistotnebyły
jeszczekwestieustrojowe.Wspomnianykonfliktpomiędzyizbamiparlamentuosiągnąłsweapogeumwmomencie,gdyMarszałekSenatu
WojciechTrąmpczyńskizażądałodprezydentaniepodpisywanianowelizacjikonstytucji,zewzględunazłamanewostatnimetapieprac
sejmowychiunctimmiędzyzgodąSenatunawydawanieprzezprezydentadekretówaprawemtejizbydoichuchylania[82].Prezydentprzyjął
jednakpunktwidzeniaMarszałkaSejmuMaciejaRatajaipremieraKazimierzaBartla,korzystnytakżezperspektywyposzerzeniajego
własnychkompetencji,uznającnowelęzauchwalonąwzgodziezkonstytucją[83].
IgnacyMościckirozpoczynałprezydenturęwzracjonalizowanymparlamentarno–gabinetowymsystemierządów,którydawałpodstawy
ustrojowedlatrwalszegoniżdotychczasistnieniarząduiaktywniejszejroliprezydentawpolitycewewnętrznej,przyzałożeniu,żewłonie
egzekutywyniedojdziedokohabitacji.Jednakżestosunkipolitycznewpaństwie,wtymszczególnieprzejęcieodmaja1926rokusteru
rządówprzezśrodowiskoskupionewokółJ.Piłsudskiego,stosunkowoszybkowykluczyłytakimodelfunkcjonowaniasystemurządów.
Piłsudczycynieposiadaliwparlamenciewiększościgłosów.Sammarszałeknieuważałtegozaistotnyproblem.Wmaju1926rokumówił
doczłonkówZgromadzeniaNarodowego:„Niechprezydenttworzyrząd,alebeznaciskupartii.Tojestjegoprawo”[84].Wtymkierunku
stopniowoszłapraktykapolityczna–traciłanaznaczeniurelewantnośćposzczególnychpartiiwSejmie,ustawałyprzetargidotycząceosoby
premieraipodziałutekministerialnych.Sanacjautrzymywałasterrządudziękiwydatnejpomocyprezydenta,któryodraczałsesjeSejmu
zarazpoichzwołaniu,apoupływieokresuodroczenia,sesjezamykał[85].Czyniłtakgłówniewobecsesjinadzwyczajnych,zwoływanych
nażądanieposłów[86].JeśliposiedzeniasięodbywałyiefektemobradbyłouchwaleniewobecRadyMinistrówwotumnieufności,Mościcki
powoływałnowyrządwniemalidentycznymskładzie.Wczasieswejpierwszejkadencjiuczyniłtakdziesięciokrotnie[87].Tegotypu
organizacyjnychikompetencyjnychobostrzeństosowanowobecparlamentuwięcej,cozniekształcałosystemrządówioddalało
odnakreślonegoformalniemodelu.
Następnymposunięciemprezydenta,wpisującymsięwprzedstawionypowyżejukładpolityczny,byłowydanie6sierpnia1926roku
dekretuosprawowaniudowództwanadsiłamizbrojnymiioustanowieniuGeneralnegoInspektoraSiłZbrojnych[88].Polityczniebyło
tomożliwedziękiwejściuwżycienowelisierpniowejorazustawyprzyznającejprezydentowipełnomocnictwawsprawierozporządzeń
zmocąustawy.IgnacyMościckiwydałbowiemniezwłocznienawniosekRadyMinistrówrozporządzeniedotyczącewykonywaniaprzez
prezydentakonstytucyjnejfunkcjinajwyższegozwierzchnictwasiłzbrojnychpaństwa,któreokreślałokonkretnąkompetencjęprezydenta
wtymzakresie[89].Faktyczniestanowiłoprawnoustrojowąpodstawędlawydawaniawmateriiobejmującejzwierzchnictwonadsiłami
zbrojnymidekretówzmocąustawy,kontrasygnowanychprzezministrasprawwojskowych.Wtensposóbrealizowanokolejnyelement
programupolitycznegoJ.Piłsudskiego,pomijającprzytymparlament,którynajprawdopodobniejprotestowałbyprzeciwko
ustawie[90].Namocydekretuz6sierpnia1926rokupowołanodożyciainstytucjęGeneralnegoInspektoraSiłZbrojnych,któryniebył
odpowiedzialnyprzedparlamentem,zatomógłzastępowaćministrasprawwojskowychipodlegałprezydentowi.Zchwiląwybuchuwojny
generalnyinspektormiałstaćsięWodzemNaczelnym[91].StanowiskotoprezydentMościckipowierzyłPiłsudskiemu,któryłączył
jeodmaja1926rokuzfunkcjąministrasprawwojskowych.
AnalizapraktykiustrojowejstosowaniakompetencjiprzezprezydentaMościckiegowczasiejegopierwszejkadencjiprzynosiistotne
ustalenia.Dekretyprzyznaneprezydentowinamocysierpniowejustawystałysięnarzędziemlegislacyjnymrządu,natomiasturząd
prezydenckiwichtworzenieangażowałsięrzadko[92].Mnogośćitreśćtegotypuaktów,któredefactozastępowałyustawy,postawiły
szybkoMościckiegowkonflikciezparlamentem.Przykłademmożebyćtuwydanewlistopadzie1926rokurozporządzenieokarach
zarozpowszechnianienieprawdziwychwiadomościorazzazniewagęwładz,którejużwgrudniuzostałoprzezparlamentuchylone
ustawą[93].Krytykaprezydencko–rządowejlegislacjiniesprowadzałasięjedyniedozarzutuopolitycznezaangażowanieMościckiego
postroniesanacji,aletakżedoposądzeńołamaniekonstytucyjnychreguł–wprzypadkutegodekretuchodziłoozasadęorzekania
wsprawieprzestępstwocharakterzepolitycznymprzezsądprzysięgłych[94].
Wnarastającymsporzezparlamentemniebrakowałoteżakcentówsymbolicznych,podnoszonychgłównieprzezmarszałkaPiłsudskiego,
którywykorzystywałliczneokazjedokreacjiwizerunkuprezydentajakonajważniejszegoczynnikawpaństwie[95].AndrzejChojnowski
nadowódtegoprzytoczyłsytuacjęzpaździernika1926roku,kiedytomarszałekRatajspierałsięzPiłsudskimoto,czyposłowiemają
