Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Prawakolektywnenatleklasycznegoujęciaprawczłowieka
27
działaniaprawczłowieka-toznaczyoichdziałaniuwrelacjizinnymijednostkami12,jakoże
prawaczłowiekapowinnychronićprzedkażdymrodzajemwładzy-takżenwładzyprywat-
nej”
.Jesttojednakprzedmiotregulacjinietyleprzezprawoprawczłowieka,ileprzezprawo
przedmiotoweposzczególnychgałęziprawa.
Poczwarte-niekiedyrozróżniasięstatyczneidynamiczneujęcieprawczłowieka.Pierw-
szeznichpodkreślatakiecechyimprzypisywanejakprzyrodzoność,niezbywalność,niena-
ruszalnośćipowszechność.Skorozatemkażdajednostkarodzisięzprawamiczłowieka,które
przysługująjejdokońcażyciaiskoroludziesąrówni,toprawaczłowiekapowinnymiećsta-
łycharakter,zakresikatalog.Jednakbliższerealiomwydajesiępodejściedynamiczne,oparte
nazałożeniu,iżprawaczłowiekazmieniająsięirozbudowująwrazzrozwojemspołecznym
iprawnymorazzpojawianiemsięnowychproblemówinowychrozwiązańcywilizacyjnych.
Piątąkategoriąjest-dośćkontrowersyjny-rozwiniętyponiżejpodziałnaprawaindy-
widualne(jednostkowe)izbiorowe(kolektywne).Tonanichkoncentrujesiędalszaczęść
artykułu.
TrzygeneracjeprawczłowiekawyodrębniasięwjurysprudencjiodczasówK.Vasaka13,
któryw1979przedstawiłkoncepcjęgeneracjiprawczłowieka14.
Różniąsięonenietylkochronologicznymporządkiempozytywizacji,alesąteżopartena
odmiennychideachwiodących,międzyktórymizresztądochodzićmoże-iniekiedydocho-
dzi-dokonfliktu(kolizjiaksjologicznej).Kolizjataniemożebyćprzytymrozwiązywana
poprzezdawaniepierwszeństwawybranymprawomlubwolnościom,bopomiędzygenera-
cjamiprawczłowiekaniemażadnejhierarchii.
Pierwszageneracja-wolnościiprawaocharakterzeosobistymipolitycznym-wynika
zliberalnejideiwolności,druga-prawasocjalne,ekonomiczneikulturalne-opierasięna
socjalistycznejideirówności15,natomiasttrzeciageneracjaprawczłowiekawynikazideiso-
lidarystycznych16.
Liberalneujęcieprawczłowieka-czyliwolnościjednostki,któramożebyćograniczanajedynie
(itowsposóbproporcjonalny)zuwaginawolnośćinnychorazdobrowspólne(interesspołeczny/
12
Szerzej:Z.Kędzia,Horyzontalneobowiązanieprawobywatelskich,[w:]J.Łętowski,W
.Sokolewicz(red.),Pań-
stwo–prawo–obywatel,Wrocław1989,s.519-531;M.Jabłoński,S.Jarosz-Żukowska,Prawaczłowiekaś,op.cit.,
s.62,B.Skwara,Horyzontalneobowiązywanieprawczłowieka.Rozważaniateoretycznoprawne,[w:]J.Jaskiernia
(red.),Efektywnośćeuropejskiegosytemuś,op.cit.,s.160-178.
13
K.Vasak,A30-yearStruggle–theSustainedEfortstoGiveForceofLawtotheDeclarationofHumanRights,
“TeUNECSCOCourier”1977/11,s.29.
14
Wspomnianypodziałdotyczydoktrynyprawamiędzynarodowego,alestosowanyjestrównieżwprawiekon-
stytucyjnym.Zob.:E.Riedel,Trzeciageneracjaprawczłowiekajakostrategiaurzeczywistnieniaprawpolitycznych
ispołecznych,RPEiS1990,nr3-4,passimorazM.Piechowiak,FilozofaprawczłowiekaLublin1999,s.74-76,
atakżeM.Chmaj,Pojęcieigenezawolnościiprawczłowieka,[w:]KonstytucyjnewolnościiprawawPolsce.Zasady
ogólne,red.M.Chmaj,L.Leszczyński,W
.Skrzydło,J.Sobczak,A.Wróbel,Zakamycze2002,s.18.Zobteż:K.
Drzewicki,Trzeciageneracjaprawczłowieka,SM1983,nr10,passimorazM.Nowak,Trzygeneracjeprawczłowie-
ka.Ichznaczeniewświetleprzesłanekideowychihistorycznychorazwświetleichgenezy,[w:]B.Banaszak(red.),
Prawaczłowieka.Geneza,koncepcje,ochrona,Wrocław1993,s.105inast.
15
G.Pesces-Barba,Teoriadeidirittiifondamentali,Milano1993,s.161[za:]F.Compagnoni,Prawaczłowieka…,
op.cit.,s.266.
16
Ciekawą,choćcząstkowąilustracjędlatejklasyfikacjistanowi-wkontekścieEuropejskiejKartySpołecznej
iZrewidowanejEuropejskiejKartySpołecznej-tekstA.M.Świątkowskiego,Liberté,egalitéifraternitéjakoidee
przewodniewykorzystywaneprzezRadęEuropywprocesachtworzeniaistasowaniastandardówmiędzynarodo-
wychwzakresieprawspołecznych,[w:]H.Machińska(red.),60latRadyEuropy.Tworzenieistosowaniestandar-
dówprawnych,Warszawa2009,s.269-286.
