Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
26
Prawaczłowieka.Współczesnezjawiska,wyzwania,zagrożenia
nego,aodniedawnatakżeponadnarodowego(jakimjestprawounijne),którychzadaniem
jestobronaprawjednostkilubzbiorowościwsposóbzinstytucjonalizowany.Różnesystemy
ochronyprawnejsąprzytymzesobąpowiązaneiwzajemnienasiebieoddziałujązarówno
napłaszczyźnietworzenia,jakistosowaniaprawa(tzw.zjawiskomulticentryczności).Istotne
jesttuprzedewszystkimdążeniedobezkolizyjnościitymsamymspójnościstandardówich
multicentrycznejochrony.
Prawaiwolnościczłowiekadasięskategoryzowaćrównieżzuwaginainnewyróżniane
powszechnieczynniki.Popierwsze,najpopularniejszymjestkryteriumtematyczne8,wedle
któregorozróżniasięprawaczłowiekaocharakterzeosobistymipolitycznymorazsocjal-
nym-wtymekonomicznymikulturalnym.Tenteoretycznypodziałwznacznymstopniu
odzwierciedlająONZ-owskieMiędzynarodowePaktyPrawCzłowieka9.Opróczróżnicyte-
matycznejkryteriumtowiążesięzjeszczejednąistotnąróżnicą.Pierwszakategoriapraw
podlegabezwarunkowejrealizacjiprzezpaństwo(któreprzedewszystkimmasiępowstrzy-
mywaćoddziałaniaiwyznaczaćramyprawnedlaswobodyjednostki),druganatomiastjest
realizowanapoprzezaktywnedziałaniapaństwastopniowo-wmiaręmożliwościspołecz-
nych,aprzedewszystkimfinansowychdanegopaństwa.Prawaiwolnościocharakterzeoso-
bistymipolitycznymnazywanesąrównieżnprawamiwolnościowymi”
,nklasycznymiprawa-
miczłowieka”
,nwolnościamipublicznymi”bądźnprawamiczłowiekapierwszejgeneracji”10.
Prawaocharakterzesocjalnym,ekonomicznymikulturalnymzwanesąnatomiastnspołecz-
nymiprawamiczłowieka”lubnprawamiczłowiekadrugiejgeneracji”
.
Podrugie-rozróżniasięrównieżmaterialneiproceduralneprawaczłowieka.Pra-
wamaterialnetokonkretnewolnościiprawaprzysługującejednostcenapodstawienorm
prawnych(mającecharakterosobisto-politycznybądźsocjalno-ekonomiczno-kulturalny).
Większośćprawmaterialnychmacharakterwzględny-toznaczymożebyćograniczona
wprzewidzianychprawemokolicznościach.Bezwzględnycharaktermajątylko:prawodo
życia,zakaztorturorazzakazdyskryminacji.Wartoteżzauważyć,żematerialnykatalogpraw
człowiekamacharakterotwartyiciąglesięposzerza11.
Natomiastprawaproceduralnetoprzewidzianeprawemmożliwościdziałaniajednostki
wceluzapewnieniaprzestrzeganiairealizacjipraworazzwiązaneztyminstytucjeiorgany.
Samkatalogprawiwolności-bezprocedurpozwalającychnaichskutecznewyegzekwowa-
nielubteżwyciągnięciekonsekwencjizichnaruszenia-pozostałbybowiemmartwąliterą
prawa.Wpaństwachdemokratycznychproceduralnegwarancjeprawczłowiekastanowią
m.in.:trójpodziałwładzy,sądy(wtymrównieżadministracyjneikonstytucyjne),rzecznicy
praw,instytucjeobywatelskiejinicjatywyustawodawczejorazskargikonstytucyjnejetc.
Potrzecie-możnateżmówićoprawachczłowiekadziałającychwertykalniebądźho-
ryzontalnie.Zasadęstanowidziałaniewertykalne,tj.działanieprawczłowiekawpionowym
układziepaństwo-jednostka.Niemniejjednakniekiedymówisięohoryzontalnymaspekcie
8
Szerzej:M.Jabłoński,S.Jarosz-Żukowska,Prawaczłowiekaisystemyichochrony.Zaryswykładu,Wrocław
2004,s.51-55.
9
Uchwalonewdn.16.12.1966r.rezolucjąnr2200A(XXI)MiędzynarodowyPaktPrawObywatelskichiPoli-
tycznychorazMiędzynarodowyPaktPrawGospodarczych,SocjalnychiKulturalnych.
10
Niekiedyużywasięterminunprawafundamentalne”
,wniniejszejpracyutożsamionymizprawamipodstawo-
wymiwUE.Por.:R.Kuźniar,Prawaczłowieka…,op.cit.,s.50.
11
Por.:EuropejskaKonwencjaoOchroniePrawCzłowiekaiPodstawowychWolności(EKPC)iKartaPraw
PodstawowychUE(KPP).
