Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Rozdział4.Procescywilnywrozwojuhistorycznym
39
stwowa,polegałanatym,żewładzatainstruowałapoddaniesięstronorzecznictwusąduiten
sądautoryzowała.Stądpodstawąrzymskiegoprocesucywilnegoażdoepokipoklasycznejbył
podziałpostępowanianadwastadia:postępowanieiniure(instruująceproces)ipostępowanie
iniudicio(rozstrzygająceproces)3.Spórrozstrzygałsędziaprywatny(iudexunus),ustanowiony
przezstrony,któryotrzymywałodurzędnikapaństwowego(pretora)uprawnieniedorozstrzy-
gnięciaprocesu,będącezarazempoleceniemwydaniatakiegorozstrzygnięcia.Pierwszestadium
odbywałosięprzedmagistraturąimiałonacelustwierdzenie,czyiwjakimzakresiespórpod-
legałrozstrzygnięciusędziowskiemu.Drugiezaśstadiumpolegałonarozpoznaniusporuiroz-
strzygnięciugowyrokiemsędziowskim.
Zakończeniempostępowaniainiure,azarazemugruntowaniemsporubyłolitiscontestatio.Wpro-
37
cesielegisakcyjnymdochodziłoonadoskutkuprzezzgodnewspółdziałanieobustronproceso-
wych,amianowicieprzezichuroczysteoświadczenie,ujętewodpowiednieformułkiprocesowe.
Wprocesiezaśformułkowymlitiscontestatiopolegałnaformalnejumowie,napodstawiektórej
powódprzyświadkachwręczałpozwanemuformułkę,apozwanyjąprzyjmował.Zlitiscontestatio
wiążesiękonsumpcjaskargi,któraznajdujeswójwyrazwzasadzie:Deeademrenebissitactio.
Stronywyłączniedecydująnietylkoowszczęciu,aletakżeocałymprzebieguprocesu.Orzeczenie
sędziegonieczerpieswejsiłyzwładzypaństwowej,alezumowystron.Wprocesiejustyniańskim
władzasędziegoulegaławzmocnieniu,stronyjednaknadalrządziłyprocesemijegoprzedmiotem.
Większeuprawnieniamiałtutajpowód.Procesocechachjużbardziejurzędniczychulegałrozbu-
dowaniuprzezukształtowaniesiępostępowaniaapelacyjnego.
III.Napłaszczyźnieprocesurzymskiego,arównieżstarogermańskiego,wktórymtakżedomi-
38
nowałinteresprywatnystron,rozwinąłsięwrazzpowstaniemustrojufeudalnegoprocesfeu-
dalny.Okazałosię,żeprawocywilneiproces,wykształconewstarożytnymRzymie,podobnie
jakwsystemiestarogermańskim,nodpowiadająpotrzebomspołeczeństwafeudalnego”.Jedynie
władzasędziowskaprzeszławręcemożnychfeudałów,którzyużywalijejdlaumocnienianowej,
feudalnejformywłasności.Narozwójtegoprocesuwywarłistotnywpływprocescywilnymiast
północnowłoskichorazproceskanoniczny.Wmiastachpółnocnowłoskich,wzwiązkuzrozwi-
niętąsilniegospodarkąpieniężnąorazwymianątowarową,zwiększyłasięliczbasprawspor-
nych,któremusiałybyćrozstrzyganewdrodzeprocesucywilnego.Wprocesietymstalewzra-
staławładzasędziego.Odwołanieodwyrokubyłokierowanedosądukrólewskiego.Procesmiał
charakterkontradyktoryjny,czylisporny.Cechowałgoformalizm.Początkowoopierałsięna
zasadzieustnościijawności,późniejzaś-uschyłkuśredniowiecza-nazasadachpisemności
itajnościpostępowania.
Równocześniepowstałirozwijałsięrzymsko-kanonicznyprocescywilny,opartygłównienaju-
39
styniańskimprocesieurzędniczym.Procestenopartybyłnazasadziepisemnościułatwiającej
kontrolęzestronysądownictwapapieskiego.
WNiemczechwXIViXVwieku,naskutekrecepcjiprawarzymskiegoiwpływuprocesurzym-
40
sko-kanonicznego,wykształciłsiępowszechnyprocesniemiecki.Procestenbyłpisemnyinie-
3R.Taubenschlag,Rzymskieprawoprywatne,Warszawa1969,s.80.
